Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
12.4.2.2.5 De vorming van inwonersnamen
De vorming van inwonersnamen, een subcategorie van de persoonsnamen, gebeurt met een gedeelte van de achtervoegsels die gebruikt worden voor de vorming van persoonsnamen. De afleiding betekent dan 'inwoner of bewoner van -; iemand die afkomstig is van -'. Mogelijk zijn in dit geval zowel -aar, -enaar als -er (de eerste twee komen hoofdzakelijk bij geografische namen uit Nederland en België voor, het achtervoegsel -er ook veelvuldig bij uitheemse namen). Daarnaast treedt -eling op, in het bijzonder bij basiswoorden die op -stad eindigen, waarbij stad wordt vervangen door stede. Het suffix -ing is uitzonderlijk gebruikt in Vlaming.
1a-aar: Brusselaar, Monsteraar, Texelaar, Wemmelaar
b-enaar: Gentenaar, Hagenaar, Lierenaar, Parijzenaar, Staphorstenaar, Vuchtenaar, Waregemmenaar
c-er: Arnhemmer, Beiroeter, Bunniker, Edammer, Estlander, Gelderlander, Haspengouwer, Lissabonner, Oostenrijker, Rotterdammer, Zoetermeerder
d-eling: Bruggeling, Ieperling, Kaapstedeling, Lelystedeling, Randstedeling, Willemstedeling
e-ing: Vlaming
Bij afleidingen door middel van -enaar van aardrijkskundige namen op -e (sjwa), valt die sjwa weg krachtens de regel van Prevocalische sjwa-deletie:
2Ede - Edenaar, Egypte - Egyptenaar, Knokke - Knokkenaar, Lisse - Lissenaar, Merelbeke - Merelbekenaar, Ronse - Ronsenaar, Zwolle - Zwollenaar
In gevallen als Antwerpenaar, Hobokenaar, Keulenaar of Leidenaar, afgeleid van een plaatsnaam op -en (sjwalettergreep), valt niet uit te maken of de vorm van het achtervoegsel -aar dan wel -enaar (met weglating van de -en uit het basiswoord) is.
Geografische namen op -en (met sjwa) waarvan de inwonersnaam met -er gevormd wordt, verliezen die -en, bijv. Groningen - Groninger, Henegouwen - Henegouwer, Molukken - Molukker. Bij namen op –ië valt de sjwa weg voor het achtervoegsel -er volgens de regel van Prevocalische sjwa-deletie. Dit zien we in Armenië - Armeniër, Libië - Libiër, en Polynesië - Polynesiër.
In inwonersnamen als Lelystatter (naast het officiële Lelystedeling), Kaapstatter en Willemstatter treedt als slotklank van de stam een t op.
Aangezien bij de hier besproken categorie afleidingen vaak vormveranderingen in de geografische naam optreden, er soms meer dan één afleidingsvorm voorkomt en bovendien tal van inwonersnamen op een andere wijze gevormd zijn, wordt de lezer ook verwezen naar de Lijst van aardrijkskundige namen en afleidingen daarvan.
Aparte vermelding verdient hier het achtervoegsel -ster bij aardrijkskundige namen dat regionaal (in de noordelijke provincies van Nederland) gebruikt wordt om (ook) mannelijke inwonersnamen te vormen: zo luiden de inwonersnamen van Grouw, Hoogezand, Leek, Stadskanaal en Wildervank, respectievelijk Grouwster, Hoogezandster, Leekster, Kanaalster en Wildervankster.
Ook uitheemse suffixen voor persoonsnamen worden veelvuldig gebruikt als inwonersnamen, waarbij vaak een verkorte of andere vorm van het basiswoord in de inwonersnaam aanwezig is. De keuze van een specifiek suffix is niet voorspelbaar, en ook om die reden moeten zulke namen individueel geleerd worden:
3Brazili-aan, Moneg-ask, Madril-een, Portug-ees, Arab-ier, Kaukas-iër, Jemen-iet, Argent-ijn, Cypri-oot
Daarnaast zijn er ongelede inwonersnamen zoals Belg, Fin, Fries, Noor, Rus, en inwonersnamen eindigend op -man, zoals Engelsman en Fransman.
De vorming van vrouwelijke inwonersnamen op -e is bijzonder, omdat deze gebeurt op basis van een geografisch adjectief, niet op basis van een geografisch substantief. Er is dan geen één-op-één-relatie tussen vorm en betekenis, want een woord als Amerikaanse betekent niet ‘vrouw die Amerikaans is’, maar ‘vrouw uit Amerika’. Hetzelfde zien we in een inwonersnaam als Zweedse ‘vrouwelijke inwoner van Zweden’, afgeleid van Zweeds.
Deze geografische adjectieven vertonen een vergelijkbare asymmetrie tussen vorm en betekenis, want ze zijn vormelijk afgeleid van een inwonersnaam, maar hebben naar betekenis betrekking op het land van de inwoner.
Inwonersnamen kunnen ook gebruikt worden als zaaknamen vooral in de vorm van een verkleinwoord. Een Edammertje is ook soort kaas, een Amsterdammertje een paaltje om een terrein af te bakenen, en een Rotterdammertje een bepaald soort worst.
Verder lezen
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    3.0 Geert Booij juni 2022
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997 hoofdstuk 12,../../data/archief/ans2/e-ans/12/body.html;
    Interessante links