Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
6.2.4.2.3.2 Uitdrukking van een zeer hoge graad
In een aantal gevallen gebruikt men de overtreffende trap niet om de hoogste graad uit te drukken, maar om aan te geven dat er van een zeer hoge graad sprake is. In deze gevallen gaat het om een onechte of absolute overtreffende trap, waarbij er geen sprake is van een vergelijking tussen twee (of meer) zelfstandigheden. Men noemt dit ook wel de elativus, zie bijvoorbeeld:
1Ze doen de gekste dingen om toch maar in de media te komen. (= ‘heel gekke dingen’)
CHN
2Over de nieuwe epidemie deden de wildste verhalen de ronde. (= ‘erg wilde verhalen’)
CHN
3Hij stapelt wending op wending en voor je het weet bevind je je door zijn toedoen in de meest vreemde omstandigheden. (= ‘zeer vreemde omstandigheden’)
CHN
4Maar ik beleef er het grootste genoegen aan die dingen weer tot leven te wekken. (= ‘een zeer groot genoegen’)
CHN
Het gaat in deze gevallen steeds om een eigenschap die in zeer hoge mate aanwezig is.
In het Nederlands kunnen ook zogenaamde graadaanduidende bepalingen gebruikt worden om aan te duiden dat een eigenschap in zeer hoge mate aanwezig is, zoals de constructie hoogst/uiterst + adjectief, bijvoorbeeld hoogst merkwaardig of uiterst zeldzaam.
Hieronder bespreken we specifieke constructies waarin onechte superlatieven voorkomen.
Verder lezen
Vormen met aller-
Van adjectieven die een subjectieve waardering uitdrukken, kunnen samenstellingen met aller- gevormd worden, zoals alleraardigst, die uitdrukken dat de bijzonderheid genoemd door het adjectief in zeer hoge mate aanwezig is (dus ‘zeer aardig’). Deze (onechte) overtreffende trappen kunnen zowel attributief (5)-(6), als niet-attributief (7)-(8), gebruikt worden. Bijvoorbeeld:
5Aan een alleraardigst meertje staat een betonnen cilinder van 58 meter hoog.
CHN
6Twee jaar geleden kwam ik op een kwekerij een allerliefst amberboompje tegen.
CHN
7Ons hotel is zeer eenvoudig, maar de mensen zijn er allerhartelijkst.
CHN
8Ik werd allervriendelijkst ontvangen, door een heel comité.
CHN
In deze gevallen van affectief geladen adjectieven met aller- kan het accent ook wel op het grondwoord liggen, dus alleráárdigst naast álleraardigst. De vormen met aller- kunnen echter ook echte overtreffende trappen zijn; in dat geval wordt de overtreffende trap versterkt door aller-. Dan ligt het accent gewoonlijk op aller-, bijvoorbeeld:
9Ik groet iedereen die ik daar tegenkom met mijn állervriendelijkste glimlach.
CHN
Best
In de betekenis ‘(heel) goed’ wordt soms de overtreffende trap best gebruikt, zowel attributief als niet-attributief. Er is dan sprake van een onechte overtreffende trap omdat er geen vergelijking is tussen twee (of meer) zelfstandigheden. Dit gebruik van best komt vooral voor in het Nederlands-Nederlands.
10De koningin leek in een best humeur en werd breed lachend gefotografeerd. vooral NN Dit gebruik komt af en toe voor in standaardtalige contexten, vooral in Nederland.
CHN
11Ik dacht, bekijk het maar, ik vind het best zo. vooral NN Dit gebruik komt af en toe voor in standaardtalige contexten, vooral in Nederland.
CHN
Dit gebruik van beste komt in het hele taalgebied ook voor in aansprekingen, zoals in:
12Beste heer Van Bronsdijk, leg zonnepanelen op uw dak of plaats een windturbine.
CHN
Ten + adjectief + -ste
De constructie met ten + adjectief + -ste wordt adverbiaal gebruikt en komt vooral voor in formele taal, zoals geïllustreerd in de volgende voorbeelden:
13Zelf ontkent sergeant Hilckman dit ten stelligste. formeel Deze vorm komt af en toe voor in standaardtalige contexten, vooral in het formele taalgebruik.
CHN
14We betreuren dit alles ten zeerste en de raad van bestuur zal er alles aan doen het vertrouwen te herstellen. formeel Deze vorm komt af en toe voor in standaardtalige contexten, vooral in het formele taalgebruik.
CHN
15Kritiek op het apartheidsregime was ten strengste verboden. formeel Deze vorm komt af en toe voor in standaardtalige contexten, vooral in het formele taalgebruik.
CHN
16Uit peilingen, meent hij, kun je ten hoogste een trend afleiden.
CHN
In België zijn de combinaties ten vroegste en ten laatste heel gebruikelijk:
In Nederlands-Nederlands wordt dan op zijn/z'n vroegst en op zijn/z'n laatst gebruikt (zie op + bezittelijk voornaamwoord + adjectief + -st).
17Een definitieve beslissing valt ten vroegste zaterdag. in BN Deze vorm komt geregeld voor in standaardtalige contexten in België.
18Ten laatste op 5 mei wordt een oordeel verwacht. in BN Deze vorm komt geregeld voor in standaardtalige contexten in België.
Literatuur
Hoeksema (2012)
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taaladvies
    Dagenta
    Taalportaal
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    3.0 Kathy Rys november 2024 Een tussentijdse versie van dit hoofdstuk werd van commentaar voorzien door Maaike Beliën, Thomas Haga, Priscilla Heynderickx en Jack Hoeksema. De verantwoordelijkheid voor de inhoud van dit hoofdstuk berust bij de redacteur(en).
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997 hoofdstuk 6,../../data/archief/ans2/e-ans/06/body.html;
    Interessante links