6.2.4.2.3.2 Uitdrukking van een zeer hoge graad
In een aantal gevallen gebruikt men de overtreffende trap niet om de
hoogste graad uit te
drukken, maar om aan te geven dat er van een zeer
hoge graad sprake is. In deze gevallen gaat het
om een onechte of
absolute overtreffende trap, waarbij er geen sprake is
van een vergelijking tussen twee (of meer) zelfstandigheden. Men noemt dit ook
wel de elativus, zie bijvoorbeeld:
1Ze doen de
gekste dingen om toch maar in de media te
komen. (= ‘heel gekke dingen’)
CHN
2Over de nieuwe epidemie
deden de wildste verhalen de ronde. (= ‘erg wilde
verhalen’)
CHN
3Hij stapelt wending op
wending en voor je het weet bevind je je door zijn toedoen in
de meest vreemde omstandigheden. (= ‘zeer
vreemde omstandigheden’)
CHN
4Maar ik beleef er
het grootste genoegen aan die dingen weer tot
leven te wekken. (= ‘een zeer groot
genoegen’)
CHN
Het gaat in deze gevallen steeds om een eigenschap die in zeer hoge mate aanwezig is.
In het Nederlands kunnen ook zogenaamde graadaanduidende bepalingen gebruikt worden om
aan te duiden dat een eigenschap in zeer hoge mate aanwezig is, zoals de
constructie
hoogst/uiterst
+ adjectief, bijvoorbeeld hoogst
merkwaardig of
uiterst
zeldzaam.
Hieronder bespreken we specifieke constructies waarin onechte superlatieven voorkomen.
Verder lezen
Vormen met aller-
Van adjectieven die een subjectieve waardering uitdrukken, kunnen samenstellingen
met aller- gevormd worden, zoals
alleraardigst, die
uitdrukken dat de bijzonderheid genoemd door het adjectief in zeer hoge mate
aanwezig is (dus ‘zeer aardig’). Deze (onechte) overtreffende trappen kunnen
zowel attributief (5)-(6), als niet-attributief (7)-(8), gebruikt worden.
Bijvoorbeeld:
5Aan
een alleraardigst meertje staat een betonnen
cilinder van 58 meter hoog.
CHN
6Twee jaar geleden kwam ik
op een kwekerij een allerliefst amberboompje
tegen.
CHN
7Ons hotel is zeer
eenvoudig, maar de mensen zijn er
allerhartelijkst.
CHN
8Ik werd
allervriendelijkst ontvangen, door een heel
comité.
CHN
In deze gevallen van affectief geladen adjectieven met aller- kan het accent ook wel op het grondwoord liggen, dus
alleráárdigst naast
álleraardigst. De vormen met
aller- kunnen echter ook echte overtreffende
trappen zijn; in dat geval wordt de overtreffende trap versterkt door aller-. Dan ligt het accent gewoonlijk op aller-, bijvoorbeeld:
9Ik groet iedereen die ik
daar tegenkom met mijn állervriendelijkste
glimlach.
CHN
Best
In de betekenis ‘(heel) goed’ wordt soms de overtreffende trap
best gebruikt, zowel
attributief als niet-attributief. Er is dan sprake van een onechte overtreffende
trap omdat er geen vergelijking is tussen twee (of meer) zelfstandigheden. Dit
gebruik van best komt vooral voor in
het Nederlands-Nederlands.
10De koningin leek in een
best humeur en werd breed lachend
gefotografeerd.
vooral NN
Dit gebruik komt af en toe voor in standaardtalige
contexten, vooral in Nederland.
CHN
11Ik dacht, bekijk het
maar, ik vind het
best zo.
vooral NN
Dit gebruik komt af en toe voor in standaardtalige
contexten, vooral in Nederland.
CHN
Dit gebruik van beste komt in het
hele taalgebied ook voor in aansprekingen, zoals in:
12Beste heer Van Bronsdijk, leg
zonnepanelen op uw dak of plaats een
windturbine.
CHN
Ten + adjectief + -ste
De constructie met ten + adjectief +
-ste wordt adverbiaal gebruikt en komt vooral
voor in formele taal, zoals geïllustreerd in de volgende voorbeelden:
13Zelf ontkent sergeant
Hilckman dit ten
stelligste.
formeel
Deze vorm komt af en toe voor in standaardtalige
contexten, vooral in het formele taalgebruik.
CHN
14We betreuren dit
alles ten zeerste en de raad van bestuur zal er
alles aan doen het vertrouwen te herstellen.
formeel
Deze vorm komt af en toe voor in standaardtalige
contexten, vooral in het formele taalgebruik.
CHN
15Kritiek op het
apartheidsregime was ten
strengste verboden.
formeel
Deze vorm komt af en toe voor in standaardtalige
contexten, vooral in het formele taalgebruik.
CHN
16Uit peilingen, meent hij, kun je ten
hoogste een trend
afleiden.
CHN
In België zijn de combinaties ten
vroegste en ten
laatste heel gebruikelijk:
In Nederlands-Nederlands wordt dan op zijn/z'n
vroegst en op
zijn/z'n laatst gebruikt (zie op +
bezittelijk voornaamwoord + adjectief +
-st).
17Een definitieve beslissing valt ten
vroegste zaterdag.
in BN
Deze vorm komt geregeld voor in standaardtalige contexten
in België.
18Ten laatste op 5 mei wordt een
oordeel verwacht.
in BN
Deze vorm komt geregeld voor in standaardtalige contexten
in België.
Literatuur
Hoeksema (2012)
Literatuur
Interessante links
ANS
Taaladvies
Dagenta
Taalportaal
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
3.0 | Kathy Rys | november 2024 | Een tussentijdse versie van dit hoofdstuk werd van commentaar voorzien door Maaike Beliën, Thomas Haga, Priscilla Heynderickx en Jack Hoeksema. De verantwoordelijkheid voor de inhoud van dit hoofdstuk berust bij de redacteur(en). |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 | hoofdstuk 6,../../data/archief/ans2/e-ans/06/body.html; |