5.6.3.3.1 Aanwijzend en persoonlijk voornaamwoord
Verder lezen
Zelfstandig die
en dat kunnen
verwijzen naar een eerdergenoemde persoon of zaak, net zoals de
persoonlijke voornaamwoorden van de derde persoon. In het algemeen kan
gesteld worden, dat bij voorkeur het aanwijzend voornaamwoord gebruikt
wordt als wordt teruggewezen naar een persoon of zaak die pas in de
conversatie geïntroduceerd is. Heel vaak openen die en
dat dan ook een nieuwe zin. In de daarop volgende zin kan dan
weer een persoonlijk voornaamwoord gebruikt worden. Vergelijk:
1Ik ben gisteren Arie
tegengekomen. Die had ik al in jaren niet meer gezien.
Hij was in het buitenland geweest, vertelde
hij.
2Ik
denk dat ik die ouwe stoel maar eens ga opruimen. Die
staat daar al zo lang. Hij moet nu maar eens
weg.
Het persoonlijk voornaamwoord heeft daarentegen sterk de voorkeur wanneer
naar een persoon of zaak teruggewezen wordt die al langer
'gespreksonderwerp' is en dus geen nieuwe informatie verschaft. Vandaar dat
in de volgende stukjes conversatie, waarin de man en
de stoel al 'bekend' moeten zijn (anders stond er
respectievelijk Er leunde een man tegen de muur en
Er stond een stoel in de hoek of In de hoek stond een stoel) alleen een persoonlijk voornaamwoord gebruikt kan
worden:
In formeel taalgebruik komt in plaats van die ook
deze voor, met
name wanneer naar een persoon verwezen wordt, bijv.:
5Toen sprak de
minister van Justitie. Deze hield staande dat de
gevangenisoverheid geen schuld had aan de ontsnapping van de
misdadigers.formeel
Bij verwijzing naar meer dan één persoon
krijgt deze een meervouds-n:
6Na afloop
van het congres bestormden de journalisten de deelnemers.
Dezen weigerden echter commentaar te
leveren.formeel
In gesproken taal kunnen het aanwijzend voornaamwoord die en
de gereduceerde vorm van het persoonlijk voornaamwoord derde persoon
enkelvoud (ie, die) samenvallen. Om
dubbelzinnigheid te vermijden zal men daarom in een zin als de volgende
die (enigszins) beklemtonen:
7Jan ging zijn vriend opzoeken
voor die op reis ging.die = zijn vriend
De dubbelzinnigheid wordt in ieder geval vermeden door gebruik van het meer
formele deze.
Literatuur
Interessante links
ANS
Taaladvies
Dagenta
Taalportaal
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 |