20.3.3.3.ii Types lijdendvoorwerpszinnen
Verder lezen
We onderscheiden zeven types.
-
Als lijdendvoorwerpszin komen vooral bijzinnen met de voegwoorden dat (afhankelijke mededeling) en of (afhankelijke vraag) voor, bijv.:1Ceciel zei dat ze een ongeluk had gehad.2Ik vroeg me af of hij dit nog lang vol kon houden.Voor of-zinnen in balansschikking zie men type [6].
-
Voorbeelden van beknopte bijzinnen met (om) te + infinitief als lijdendvoorwerpszin zijn:3Ik vroeg hem (om) alsnog examen te mogen doen.4Toen beval de koning haar zich over te geven.
-
Ook afhankelijke vragen ingeleid door een vraagwoord kunnen als lijdend voorwerp fungeren, bijv.:5Evert heeft me verteld hoe de film is afgelopen.6Ze vroegen me wat ik van plan was.7Ze belde me op wanneer ze op het vliegveld zou aankomen.8Ik wilde weten wie er mee mochten doen.
-
Bijzinnen met een voegwoord van voorwaarde kunnen ook als lijdend voorwerp dienst doen; men spreekt hier ook wel van conditionele lijdendvoorwerpszinnen. Een voorbeeld is:9Ze zouden het betreuren als Dries ontslag nam.In deze zin fungeert het als voorlopig lijdend voorwerp.
-
Lijdendvoorwerpszinnen kunnen ook de vorm hebben van een hoofdzin. Meestal gaat het om zinnen in de directe of de zogenaamde semi-directe rede, bijv.:10Hij zei: 'Ik ga met de trein naar Den Haag.'11'Ga jij soms ook met de trein?', vroeg hij mij.12Hij ging met de trein naar Den Haag, zei hij.13Ging ik soms ook met de trein, vroeg hij mij.Afgezien hiervan kunnen lijdendvoorwerpszinnen met voor-pv zonder voegwoord ook voorkomen als het gezegde van de hoofdzin geen werkwoord met een communicatief betekenismoment bevat (zie iii hieronder). De mogelijkheden om zinnen van dit subtype te gebruiken zijn in de verschillende delen van het taalgebied niet hetzelfde. Voorbeelden zijn:Zowel voor de zinnen in de semi-directe rede als voor dit subtype geldt: lijdendvoorwerpszinnen met voor-pv zonder voegwoord hebben een duidelijke voorkeur voor plaatsing vóór de rompzin, of anders gezegd: op de eerste zinsplaats van de samengestelde zin. Voorzover de (b) -zinnen voorkomen, is dat vooral in gesproken taal.
-
Ook of-zinnen in balansschikking kunnen als lijdend voorwerp gebruikt worden. Ze staan altijd op de laatste zinsplaats. Een voorbeeld is:17Ik wist niet beter of het boek was al lang verschenen.
-
Een betrekkelijke bijzin met ingesloten antecedent als lijdend voorwerp is bijv.:18Hij waardeert niet voldoende wat er voor hem gedaan is.
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 |