12.3.4.1.10 Samenkoppelingen met in
Met in- kunnen samenkoppelingen gevormd worden waarvan de belangrijkste betekenissen de volgende zijn.
-
De samenkoppeling heeft de betekenis '(iets/iemand) door de werking uitgedrukt door het werkwoord (doen) komen in iets of iemand'. Het procedé is productief. Voorbeelden zijn:1(giftige lucht) inademen, inbreken, (de bal) ingooien, (een touw) inhalen, (een gedenkplaat) inmetselen, (een wasvoorschrift) innaaien, inregenen, (iets) inslikken, (geld) insluiten, (straatstenen) instampen, (winterpeen) inzaaienBij overgankelijke werkwoorden heeft de werking betrekking op het lijdend voorwerp, dat ergens in gebracht wordt (bijv. de zalf goed inwrijven). Dat is niet zo in gevallen als de huid inwrijven (met zalf), een ketting insmeren (met olie), een bandje inspreken, waar door de werking iets anders gebracht wordt in wat het lijdend voorwerp aanduidt.
-
Bij sommige samenkoppelingen van dit type is de betekenis van 'binnenwaartse richting' verbleekt of geheel afwezig, en is de betekenis 'stuk maken of gaan; kleiner maken of worden door de werking' (vergelijk inkorten). Voorbeelden zijn:2indrukken, induwen, (een ruit) ingooien, inkrimpen, (een jurk) innemen, intrappen, inzakken.
-
De betekenis van de samenkoppeling is 'door de werking genoemd door het werkwoord iets in gebruik nemen of (zichzelf) geschikt maken voor functioneren'. Het procedé is productief. Voorbeelden zijn:3inhuldigen, (zich) inlezen, (schoenen) inlopen, inluiden, (een auto) inrijden, (zich) inspelen, (zich) inwerken, inwijden, inzegenen.Verder komen werkwoorden voor als indommelen, inslapen en insluimeren, met een inchoatieve betekenis.
Verder lezen
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
3.0 | Geert Booij | juni 2022 | |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 | hoofdstuk 12,../../data/archief/ans2/e-ans/12/body.html; |