Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
12.6 De vorming van bijwoorden
In het Nederlands kunnen adjectieven gebruikt worden als bijwoorden zonder enige morfologische markering. Zo worden de woorden leuk en onwijs in de zinnen (1a) gebruikt als een adjectief, en in zin (1b) als een bijwoord:
1aDat is een leuk persoon.
aIk vind haar heel leuk.
aDie aanpak is onwijs.
bDat doe je erg leuk.
bIk vind dat onwijs gaaf.
Toch zijn er ook achtervoegsels waarmee specifiek bijwoorden gemaakt kunnen worden. Het basiswoord is meestal een adjectief, maar een substantief bij de achtervoegsels -gewijs/gewijze, -halve en -waarts. Het suffix -s komt ook voor met een substantief als basiswoord, en in de vorm van een infintief in het bijwoord vervolgens.
Tabel 1. Achtervoegsels voor de vorming van bijwoorden
suffix basiswoord bijwoord
-jes jəs zacht zacht-jes
-elijk lək hoog hog-elijk
-(e)lings əlɪŋs blind blind-elings
-erwijs ərwɛis menselijk menselijk-erwijs
-gewijs ɣəwɛis, -gewijze ɣəwɛizə groep groeps-s-gewijs, groep-s-gewijze
-halve hɑlvə beroep beroep-s-halve
-iter itɛr normaal normal-iter
-s vervolgen, deel vervolgen-s, deel-s
-waarts warts huis huis-waarts
-weg wɛx dom dom-weg
De meeste suffixen zijn inheems; alleen het suffix -iter is uitheems en ontleend aan het Latijn.
Sommige van de typen gelede bijwoorden genoemd in Tabel 1 worden ook gebruikt als adjectief. Dat geldt met name voor woorden eindigend op -gewijs en -waarts, zoals in:
2een groepsgewijze aanpak, groepsgewijze productie
in huiswaartse richting, terugwaartse erosie
Ook het bijwoord recentelijk wordt wel gebruikt als adjectief in plaats van het adjectief recent, zoals in:
3Ik baseer mijzelf op een recentelijk schrijven van de IND.
maar dit wordt in veel taaladviezen afgeraden. Evenzo wordt respectievelijk gebruikt in plaats van het adjectief respectief, zoals in de respectievelijke ouders.
Veel bijwoorden met een betrekkelijk ondoorzichtige betekenis eindigen op het suffix -s. Voorbeelden zijn bijwoorden als:
4alleszins, enigszins, geenszins, veelszins
desgelijks, insgelijks
rechtens, vervolgens, willens en wetens
goedschiks, kwaadschiks
dikwijls, tersluiks, tevens, straks
Historisch markeerde dit suffix een naamval van substantieven, namelijk genitief enkelvoud. Woorden en woordgroepen met deze naamval konden gebruikt worden als bijwoordelijke bepalingen. Zo werd het suffix -s een suffix om bijwoorden te vormen van woorden en woordgroepen.
Zie Van Loey (1964: 241), Van Bree (2010: 448-452).
We zien dit suffix ook optreden in bijwoorden met een verkleinsuffix zoals frisjes en stilletjes, in combinatie met het suffix -ling, en als laatste klank van het suffix -waarts.
Literatuur
Diepeveen (2012), Diepeveen & Van de Velde (2012), Corver (2022)..
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    3.0 Geert Booij juni 2022
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997 hoofdstuk 12,../../data/archief/ans2/e-ans/12/body.html;
    Interessante links