Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
10.3.11 Beperkende voegwoorden: behalve (dat), uitgezonderd; in zover(re), (voor) zover; dat
Verder lezen
1
De voegwoorden behalve en uitgezonderd verbinden geen zinnen maar constituenten (uit één of meer woorden bestaande). Als uitgezonderd twee constituenten 'a' en 'b' verbindt, kan de volgorde zowel 'a + uitgezonderd + b' als 'a + b + uitgezonderd'zijn (zie de voorbeelden 8a en 8b, waar de constituenten alle leerlingen en Pieter en Elisabeth Bas door uitgezonderd verbonden worden). De voegwoordelijke uitdrukking behalve dat leidt bijwoordelijke bijzinnen in. Voorbeelden zijn:
1Er was niemand behalve ik. (= 'Alleen ik was er')
2Ik heb niemand gezien behalve hem. (= 'Alleen hem heb ik gezien')
3Behalve met zijn naaste familie heeft hij met niemand contact.
4Het weer was goed, behalve dat er nogal veel wind was.
5Het gaat mij de laatste tijd uitstekend, behalve dat ik ruzie met mijn buren heb.
6Iedereen was er, uitgezonderd jij. (= 'Alleen jij was er niet')
7Ik heb iedereen gezien, uitgezonderd jou. (= 'Alleen jou heb ik niet gezien')
8aAlle leerlingen, uitgezonderd Pieter en Elisabeth Bas, hadden hun huiswerk gemaakt.
bAlle leerlingen, Pieter en Elisabeth Bas uitgezonderd, hadden hun huiswerk gemaakt.
De grondbetekenis van 'behalve x' is 'x buiten beschouwing gelaten' ofwel 'x niet meegerekend'. Hieruit is het gebruik van behalve in bovenstaande zinnen te verklaren (beperkend), maar ook de uitbreidende betekenis [10.3.12].
Opmerking
Verdieping
Opmerking
De woorden behalve en uitgezonderd worden als voegwoord beschouwd (en niet als voorzetsel), omdat ze gevolgd kunnen worden door de onderwerpsvorm van een persoonlijk voornaamwoord. Zie de voorbeelden 1 en 6 hierboven, en vergelijk daarmee het voorzetsel buiten in:
iEr was niemand buiten mij.
Omdat behalve en uitgezonderd nooit gevolgd worden door een (hoofd- of bij)zin, is moeilijk uit te maken of ze als nevenschikkend, dan wel als onderschikkend voegwoord beschouwd moeten worden. Vanwege de overeenkomsten met de andere beperkende voegwoorden en voegwoordelijke uitdrukkingen worden ze op dezelfde plaats behandeld.
2
De voegwoordelijke uitdrukkingen in zover(re) en voor zover worden ook wel aaneengeschreven. Evenals zover kunnen ze volledige bijwoordelijke bijzinnen, beknopte bijzinnen of onvolledige zinnen inleiden. Voorbeelden zijn:
9Voorzover ze niet over bevoegde leerkrachten beschikten, mochten deze scholen geen einddiploma's meer uitreiken.
10Vertaling van een gedicht is slechts mogelijk in zoverre het dichterlijk vermogen van de vertaler met dat van de oorspronkelijke auteur verwant is.
11(In) zover (mij) bekend heeft er niemand gesolliciteerd.
12Voorzover niet de stad uit, zijn alle leerlingen komen helpen.
3
De gebruiksmogelijkheden van dat zijn beperkt; gewoon zijn in ieder geval achteraangeplaatste zinnen met een vorm van weten als gezegde:
13Komt zij uit Haarlem, dat u weet?
14Niet dat ik weet.
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997
    Interessante links