Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
12.5.2.1.1.2 Het voorvoegsel niet-
Behalve het prefix, of voorvoegsel, on- - en vaak in de plaats daarvan - wordt het ontkennende bijwoord niet gebruikt, dat vooral bij attributief gebruikte adjectieven kan fungeren als een voorvoegsel (men kan hier ook spreken van een samenstelling met niet als eerste lid). De zo gevormde adjectieven worden geschreven met een koppelteken tussen niet en het basiswoord. Voorbeelden van dit eveneens productieve procedé zijn:
1niet-bekwaam, niet-confessioneel, niet-democratisch, niet-grammaticaal, niet-officieel, niet-ontvankelijk, niet-productief, niet-verenigbaar
Dergelijke combinaties worden vaak als één woord gevoeld. Toch is het niet altijd duidelijk of we met één adjectief dan wel met een 'toevallige' combinatie te maken hebben. Dat geldt vooral voor als adjectief gebruikte deelwoorden zoals niet-gebruikt. Zo vinden we op internet zowel de woordgroep niet gebruikte medicijnen als de zin Wat te doen met niet-gebruikte medicijnen? Bij niet-gebruikte medicijnen wordt eerder het idee van een categorie opgeroepen, namelijk van medicijnen die teruggebracht kunnen worden naar de apotheek.
Het type niet + adjectief heeft ruimere toepassingsmogelijkheden dan het type on-+adjectief. Zo zijn onder andere in tegenstellend verband mogelijk niet-euclidisch (in: de niet-euclidische meetkunde), niet-letterlijk (in: een niet-letterlijke vertaling), niet-samengesteld (bijv. in: planten met niet-samengestelde of enkelvoudige bladeren), niet-stromend (in: niet-stromend water) of niet-taalkundig en niet-rood, respectievelijk in:
2Deze geleerde heeft ook niet-taalkundige werken op z'n naam staan.
De niet-rode figuren op dit schilderij staan duidelijk op de achtergrond.
Naast zulke woorden bestaan geen afleidingen met on-.
Soms komen beide vormen voor, waarbij een verschil in betekenis kan optreden. De vorm met niet- heeft dan een 'neutraal' ontkennend betekeniselement, terwijl die met on- een negatief oordeel aangeeft, bijv. niet-christelijk tegenover onchristelijk ('niet in overeenstemming met de christelijke leer of moraal'), niet-Nederlands (in: niet-Nederlandse (vreemde) woorden) tegenover onnederlands ('niet volgens de regels van het Nederlands', bijv. in: een onnederlandse constructie).
De woordklemtoon bij dit type adjectieven valt steeds op niet-, overeenkomstig het algemene klemtoonpatroon bij samenstellingen.
Verder lezen
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    3.0 Geert Booij juni 2022
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997 hoofdstuk 12,../../data/archief/ans2/e-ans/12/body.html;
    Interessante links