ANS | 27.4.1 Algemene regels

27.4.1 Algemene regels

Verder lezen

De gemeenschappelijke delen moeten identiek zijn naar vorm en betekenis.

Het vormverschil van de gecursiveerde woorden - veroorzaakt door verschillend genus of getal van de substantieven waar ze bij horen - in de volgende (a)-voorbeelden verhindert samentrekking als in de (b)-voorbeelden:

1ade kerk en het raadhuis van ons dorp

bde kerk en (-) raadhuis van ons dorpuitgesloten

2aeen dergelijk elan en een dergelijke slagvaardigheid

been dergelijk elan en (-) slagvaardigheiduitgesloten

3ade dom van Keulen, het grootste monument en een van de bekendste gotische monumenten

bde dom van Keulen, het grootste (-) en een van de bekendste gotische monumentenuitgesloten

In strijd met deze regel komen samentrekkingen als deze (3b eerder dan 2b, 2b eerder dan 1b) in de praktijk van het taalgebruik wel voor.

Ook de betekenis van de gemeenschappelijke delen moet identiek zijn. Een zin als:

4Daar staat een houten (-) naast een stenen bank.

is correct als hij over twee zitmeubelen gaat, maar zal in normaal taalgebruik niet gezegd worden van een zitmeubel en een kredietinstelling.
De gemeenschappelijke delen moeten onmiddellijk voorafgaan aan of volgen op het voegwoord, het voorzetsel of het laatste element van de reeksvormer.

Vergelijk:

5ain de astronomische betekenis in plaats van in de religieuze betekenisbetekenis gaat onmiddellijk vooraf aan de voorzetseluitdrukking in plaats van

bin de astronomische (-) in plaats van in de religieuze betekenisbetekenis gaat onmiddellijk vooraf aan de voorzetseluitdrukking in plaats van

cin de astronomische (-) in plaats van (-) de religieuze betekenisin volgt onmiddellijk op in plaats van

Maar 6a kan niet samengetrokken worden tot 6b:

6ahet astronomische verschijnsel in plaats van het astronomische begripastronomische gaat niet onmiddellijk vooraf aan en volgt niet onmiddellijk op in plaats van

bhet astronomische verschijnsel in plaats van het (-) begripuitgeslotenastronomische gaat niet onmiddellijk vooraf aan en volgt niet onmiddellijk op in plaats van

Vergelijk verder:

7avoor de huiskamer of voor de keukenvoor volgt onmiddellijk op het voegwoord of

bvoor de huiskamer of (-) de keukenvoor volgt onmiddellijk op het voegwoord of

cvoor de huiskamer of (-) (-) keukenvoor de volgt onmiddellijk op of

dvoor de huiskamer of voor (-) keukenuitgeslotende volgt niet onmiddellijk op of
Voorwaartse samentrekking van elementen in de determinator of van voorbepalingen (in naamwoordelijke constituenten) dan wel van voorzetsels (in voorzetselconstituenten) komt vrijwel alleen voor in nevenschikkingen met en en of.

Een zin als 8a kan betekenen dat zowel de dassen als de jasjes geel waren (afgezien van het teken '(-)' is de niet samengetrokken lezing 'gele dassen en niet verder gespecificeerde jasjes' natuurlijk ook mogelijk). In zinnen als 8b-8f kan geen samentrekking aangenomen worden: het gaat dus steeds om ongespecificeerde jasjes.

8aZe droegen gele dassen en (-) jasjes.

bZe droegen ofwel gele dassen ofwel jasjes.

cZe droegen zowel gele dassen als jasjes.

dZe droegen gele dassen in plaats van jasjes.

eZe droegen behalve gele dassen ook jasjes.

fZe droegen meer gele dassen dan jasjes.

Zo is ook geen voorwaartse samentrekking mogelijk in de a-zinnen hieronder, maar wel in de b-zinnen:

9adat zoutvat noch dat pepervat

bdat zoutvat of (-) pepervat

10aDit getuigt én van naïviteit én van slordig denken.

bDit getuigt van naïviteit én (-) slordig denken.

11aEr waren in die tijd evenveel belangrijke veldheren als belangrijke koningen.

bEr waren in die tijd belangrijke veldheren en (-) koningen.

12aZe hebben daar veel blauwe (-) maar ook veel groene bloesjes.

bZe hebben daar veel blauwe en (-) groene bloesjes.

Voorbepalingen bij voorzetsels en voegwoorden (zie respectievelijk [17.4] en [17.3.5/Opmerking]) kunnen ook in andere gevallen dan in nevenschikkingen met en en of weggelaten worden. Voorbeelden:

13drie gulden boven de prijs van gisteren in plaats van (-) boven de adviesprijs

14niet twee uur nadat hij was binnengekomen, maar (-) nadat hij weggegaan was
In nevenschikkingen met reeksvormers kan het eerste element van de reeksvormer vóór het eerste lid van de nevenschikking geplaatst worden, maar ook achter de kern daarvan, mits de kern en eventuele voorbepalingen en elementen in de determinator in het tweede lid weggelaten worden (zie(24.2.3, kenmerk 4[2])).

Zo zijn 15a en 15b wel, maar is 15c niet mogelijk:

15aZowel de oude boeken van Johan als (-) (-) (-) van Maria zijn verkocht.

bDe oude boeken zowel van Johan als (-) (-) (-) van Maria zijn verkocht.

cDe oude boeken zowel van Johan als de oude boeken van Maria zijn verkocht.uitgesloten

Andere voorbeelden:

16De klachten én van de familieleden én (-) (-) van de buren gaven aanleiding tot maatregelen.

17De muziek ófwel van een strijkkwartet ófwel (-) (-) van een popgroep viel erg in de smaak.
Op de aard van de weggelaten delen van een meerwoordige constituent zijn weinig beperkingen. Niet alleen woorden, maar ook woorddelen (delen van een samenstelling of afleiding; zie [27.2]) kunnen weggelaten worden.

Voorbeelden:

18ade doordringende uienlucht of de doordringende knoflooklucht

bde doordringende uienlucht of (-) (-) knoflooklucht

cde doordringende uien- of (-) (-) knoflooklucht

19ain de buitenlandse dagbladen en in de buitenlandse weekbladen

20ain de buitenlandse dagbladen en (-) (-) (-) weekbladen

bin de buitenlandse dag- en (-) (-) (-) weekbladen.

ANS

Taalportaal

Taaladvies

versie	redacteur(en)	datum	opmerkingen
2.1		januari 2019	Automatische conversie van ANS 2.0
2.0	W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn	1997

Woordenboeken

Corpora en lexica

Overige bronnen