1.1.3.2.4 De labiodentale fricatieven
f en
v
De f kan worden
gespecificeerd als [–sonorant, –stem, +labiaal, –coronaal, –velair,
+continuant]. De
v
verschilt enkel qua stemhebbendheid van de
f en
is dus [+stem].
De stemloze wrijfklank
f kan
voorkomen in aanzetten met een of twee medeklinkers, zoals
in de woorden in (1). De clusters
sfr en
sfl komen niet voor in het
Nederlands. Verder kan
f
voorkomen in eenvoudige en complexe coda's (zie 2a), ook in
coda’s met een appendix) met
s
en/of t (zie
2b).
1fit , flauw,
fraai
De stemhebbende wrijfklank
v kan
voorkomen in aanzetten met een of twee medeklinkers, zoals in (3). Door de regel
van Finale
Verscherping komt
v in
fonetische vormen niet voor op het einde van een
lettergreep, maar wordt deze geneutraliseerd tot
f,
zowel in eenvoudige als complexe coda’s (zie de voorbeelden in 4).
3vies, vrouw, vla
4wuif /wœyv/ [wœyf], zalf /zɑlv/ [zɑlf]
De v is de
stemhebbende tegenhanger van
f.
Assimilatie van stem kan
f
veranderen in
v, zoals
in (5a), een geval van regressieve assimilatie, en kan
v
omzetten in
f, zoals
in (5b), een geval van progressieve assimilatie.
Verder lezen
Articulatie
f is een
stemloze en v
een stemhebbende labiodentale
fricatief. Bij de articulatie van deze klanken is er licht
contact tussen de binnenkant van de onderlip en de bovenste voortanden (zie
Figuur 1).
Figuur 2 is een MRI-afbeelding van de
f in
fee.
Regionale variatie
Stemhebbende fricatieven worden aan het begin van een woord of lettergreep verstemloosd in het Nederlands-Nederlands, en in
mindere mate ook in het Belgisch-Nederlands. In het geval van de labiodentale
wrijfklank v
lijkt het proces van verstemlozing zich fonetisch verschillend te voltrekken in
deze variëteiten. Sprekers van het Belgisch-Nederlands (en in mindere mate ook
sprekers in het zuiden van Nederland) maken een lengteverschil tussen
v en
f,
waarbij ze v
korter en f
langer uitspreken, zodat ze op die manier toch een onderscheid behouden tussen
de stemhebbende en stemloze variant.
Niettegenstaande blijft er in het Belgisch-Nederlands ook een verschil in
stemhebbendheid tussen de twee labiodentale fricatieven bestaan; zie
Pinget (2015).
In het noorden en midden van Nederland en in de Randstad groeien de
stemhebbende en stemloze variant naar elkaar toe.
Van de Velde et al. (2010: 401).
Akoestische informatie
Tabellen 1-4 geven een aantal voorbeeldzinnen met f (Tabellen 1 en 2) en v
(Tabellen 3 en 4) in verschillende fonologische contexten (aan het begin van een
woord, tussen twee klinkers, en aan het einde van een woord) voor het Nederlands
Nederlands (Tabellen 1 en 3) en Belgisch-Nederlands (Tabellen 2 en 4). De
bijhorende spectrogrammen en geluidsbestanden worden telkens gegeven.
Tabel 1. Geluidsbestanden, golfvormen en spectrogrammen voor /f/ in
verschillende fonologische contexten in het Nederlands-Nederlands.
Woordgroep | Fonologische context | Geluidsbestand | Golfvorm/spectrogram |
op je feest | woordinitieel | ||
de duffe, grijze dinsdag | intervocalisch | ||
riep de neef | woordfinaal |
Tabel 2. Geluidsbestanden, golfvormen en spectrogrammen voor /f/ in
verschillende fonologische contexten in het Belgisch-Nederlands.
Woordgroep | Fonologische context | Geluidsbestand | Golfvorm/spectrogram |
nationaal feest | woordinitieel | ||
met doffe ogen | intervocalisch | ||
van haar neef | woordfinaal |
Tabel 3. Geluidsbestanden, golfvormen en spectrogrammen voor /v/ in
verschillende fonologische contexten in het Nederlands-Nederlands.
Woordgroep | Fonologische context | Geluidsbestand | Golfvorm/spectrogram |
haar val uit het raam | woordinitieel | ||
hoeveel voldoening het hem zou geven | intervocalisch |
Tabel 4. Geluidsbestanden, golfvormen en spectrogrammen voor /v/ in
verschillende fonologische contexten in het Belgisch-Nederlands.
Woordgroep | Fonologische context | Geluidsbestand | Golfvorm/spectrogram |
als een rat in de val | woordinitieel | ||
om het maar op te geven | intervocalisch |
Literatuur
Van de Velde et al. (2010), Rietveld & Van Heuven (2016
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
3.0 | Kathy Rys | november 2020 | |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 | hoofdstuk 1,../../data/archief/ans2/e-ans/01/body.html; |