1.1.3.2.4 De labiodentale fricatieven
                f en
                v
    
    
        De f kan worden
                    gespecificeerd als [–sonorant, –stem, +labiaal, –coronaal, –velair,
                    +continuant]. De
                        v
                    verschilt enkel qua stemhebbendheid van de
                            f en
                    is dus [+stem].
                De stemloze wrijfklank
                        f kan
                    voorkomen in aanzetten met een of twee medeklinkers, zoals
                    in de woorden in (1). De clusters
                        sfr en
                            sfl komen niet voor in het
                    Nederlands. Verder kan
                        f
                    voorkomen in eenvoudige en complexe coda's (zie 2a), ook in
                    coda’s met een appendix) met
                            s
                    en/of t (zie
                    2b).
                
1fit  , flauw,
                            fraai
, flauw,
                            fraai
 , flauw,
                            fraai
, flauw,
                            fraai
De stemhebbende wrijfklank
                            v kan
                    voorkomen in aanzetten met een of twee medeklinkers, zoals in (3). Door de regel
                    van Finale
                        Verscherping komt
                            v in
                        fonetische vormen niet voor op het einde van een
                    lettergreep, maar wordt deze geneutraliseerd tot
                            f,
                    zowel in eenvoudige als complexe coda’s (zie de voorbeelden in 4).
                
3vies, vrouw, vla  
 
4wuif /wœyv/ [wœyf], zalf /zɑlv/ [zɑlf]  
 
De v is de
                    stemhebbende tegenhanger van
                            f.
                        Assimilatie van stem kan
                            f
                    veranderen in
                        v, zoals
                    in (5a), een geval van regressieve assimilatie, en kan
                            v
                    omzetten in
                        f, zoals
                    in (5b), een geval van progressieve assimilatie.
                Verder lezen
            Articulatie
                
f is een
                    stemloze en v
                    een stemhebbende labiodentale
                    fricatief. Bij de articulatie van deze klanken is er licht
                    contact tussen de binnenkant van de onderlip en de bovenste voortanden (zie
                    Figuur 1).
                Figuur 1. Schematisch beeld van de mond-keelholte met benamingen van
                            articulatieplaatsen en bijhorende klassen van medeklinkers in het
                            Nederlands (Bron: Rietveld & Van Heuven 2016: 76)
                         
                    Figuur 2 is een MRI-afbeelding van de
                            f in
                            fee.
                Figuur 2. MRI-afbeelding van de [f] in
                                    fee, uitgesproken
                            voorafgegaan en gevolgd door de neutrale klinker sjwa (Bron: Rietveld
                            & Van Heuven 2016:77)
                         
                    Regionale variatie
                Stemhebbende fricatieven worden aan het begin van een woord of lettergreep verstemloosd in het Nederlands-Nederlands, en in
                    mindere mate ook in het Belgisch-Nederlands. In het geval van de labiodentale
                    wrijfklank v
                    lijkt het proces van verstemlozing zich fonetisch verschillend te voltrekken in
                    deze variëteiten. Sprekers van het Belgisch-Nederlands (en in mindere mate ook
                    sprekers in het zuiden van Nederland) maken een lengteverschil tussen
                            v en
                            f,
                    waarbij ze v
                    korter en f
                    langer uitspreken, zodat ze op die manier toch een onderscheid behouden tussen
                    de stemhebbende en stemloze variant.
                        
            Niettegenstaande blijft er in het Belgisch-Nederlands ook een verschil in
                            stemhebbendheid tussen de twee labiodentale fricatieven bestaan; zie
                            Pinget (2015).
                     In het noorden en midden van Nederland en in de Randstad groeien de
                    stemhebbende en stemloze variant naar elkaar toe.
                        Van de Velde et al. (2010: 401).
                    
Akoestische informatie
                Tabellen 1-4 geven een aantal voorbeeldzinnen met f (Tabellen 1 en 2) en v
                    (Tabellen 3 en 4) in verschillende fonologische contexten (aan het begin van een
                    woord, tussen twee klinkers, en aan het einde van een woord) voor het Nederlands
                    Nederlands (Tabellen 1 en 3) en Belgisch-Nederlands (Tabellen 2 en 4). De
                    bijhorende spectrogrammen en geluidsbestanden worden telkens gegeven.
                Tabel 1. Geluidsbestanden, golfvormen en spectrogrammen voor /f/ in
                    verschillende fonologische contexten in het Nederlands-Nederlands.
                | Woordgroep | Fonologische context | Geluidsbestand | Golfvorm/spectrogram | 
| op je feest | woordinitieel |  |  | 
| de duffe, grijze dinsdag | intervocalisch |  |  | 
| riep de neef | woordfinaal |  |  | 
Tabel 2. Geluidsbestanden, golfvormen en spectrogrammen voor /f/ in
                    verschillende fonologische contexten in het Belgisch-Nederlands.
                | Woordgroep | Fonologische context | Geluidsbestand | Golfvorm/spectrogram | 
| nationaal feest | woordinitieel |  |  | 
| met doffe ogen | intervocalisch |  |  | 
| van haar neef | woordfinaal |  |  | 
Tabel 3. Geluidsbestanden, golfvormen en spectrogrammen voor /v/ in
                    verschillende fonologische contexten in het Nederlands-Nederlands.
                | Woordgroep | Fonologische context | Geluidsbestand | Golfvorm/spectrogram | 
| haar val uit het raam | woordinitieel |  |  | 
| hoeveel voldoening het hem zou geven | intervocalisch |  |  | 
Tabel 4. Geluidsbestanden, golfvormen en spectrogrammen voor /v/ in
                    verschillende fonologische contexten in het Belgisch-Nederlands.
                | Woordgroep | Fonologische context | Geluidsbestand | Golfvorm/spectrogram | 
| als een rat in de val | woordinitieel |  |  | 
| om het maar op te geven | intervocalisch |  |  | 
Literatuur
                Van de Velde et al. (2010), Rietveld & Van Heuven (2016
            
Literatuur
Interessante links
ANS
Taaladvies
Dagenta
Taalportaal
Versiegeschiedenis
| versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen | 
| 3.0 | Kathy Rys | november 2020 | |
| 2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
| 2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 | hoofdstuk 1,../../data/archief/ans2/e-ans/01/body.html; | 
 
				 
						
					