12.3.2.1.5 Het voorvoegsel door-
Het prefix, of voorvoegsel, door- hecht zicht vooral aan
werkwoorden, maar substantieven zijn ook mogelijk. De gevormde werkwoorden
hebben als betekenis: 'de werking door het basiswerkwoord genoemd strekt zich
geheel uit over het object waarop die werking gericht is'. Ze zijn altijd
overgankelijk, ook al is het basiswerkwoord onovergankelijk, en ze hebben een
perfectieve betekenis. De gevormde prefixwerkwoorden
(zoals doorboren) moeten niet
verward worden met samenkoppelingen met door-
(zoals dóórboren).
Verder lezen
Door- + werkwoord
Een voorbeeld is het werkwoord
doorboren, zoals in:
1Hij
doorboorde de muur.
2De kogels hadden hem
doorboord.
Soms is de betekenis 'de werking geschiedt grondig, door en door' of 'de werking
strekt zich over een gehele oppervlakte of ruimte uit', zoals in:
3Het landschap is
doorsneden door
wegen.
Andere voorbeelden zijn
4doorploegen, doorpriemen,
doorrijgen, doorsteken, doorweken, doorzeven
Deze werkwoorden hebben de hoofdklemtoon op de stam van het werkwoord. Dergelijke
werkwoorden komen vaak als voltooid deelwoord (c.q. adjectief) voor, bijv. in
doorregen spek.
Door- + substantief
Hoewel het prefix door- zich meestal aan werkwoorden
hecht, is een substantief als basiswoord ook mogelijk, zoals in
doorspekken ‘rijkelijk met
iets vermengen’. Voorbeelden hiervan zijn de volgende werkwoorden:
5doordesemen, doorgeuren,
doorwateren, doorzouten
Wel is het vaak mogelijk deze werkwoorden op te vatten als afgeleid van een
werkwoord, omdat via conversie van substantieven werkwoorden als
desemen en
geuren gevormd kunnen
worden.
Doorbóren vs.
dóórboren
Naast de hierboven genoemde prefixwerkwoorden met door- zijn er ook
samenkoppelingen met
door, waardoor er
minimale paren zijn, zoals:
Tabel 1. Prefixwerkwoorden en samenkoppelingen met
door
prefixwerkwoord | samenkoppeling |
doorbóren | dóórboren |
doorbréken | dóórbreken |
doordríngen | dóórdringen |
doorglóeien | dóórgloeien |
Vaak heeft het prefixwerkwoord een meer figuurlijke betekenis dan de samenkoppeling, hoewel deze
grens niet altijd scherp te trekken is. Vergelijk:
Literatuur
De Vries (1975: 175).
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
3.0 | Geert Booij | juni 2022 | |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 | hoofdstuk 12,../../data/archief/ans2/e-ans/12/body.html; |