Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
18.5.4.17 Pogen, proberen, trachten, zien, zoeken
Verder lezen
1
De werkwoorden pogen, proberen, trachten, zien en zoeken worden verbonden met een infinitief met te. Het getalsonderwerp van de genoemde werkwoorden is tevens geïmpliceerd onderwerp van de infinitief. Semantisch en syntactisch is deze groep werkwoorden in drieën te verdelen.
2
De werkwoorden pogen, proberen en trachten zijn niet-verplicht groepsvormend:
1aDe politie vermoedt dat de inbreker de deur heeft pogen/proberen/trachten te forceren.
bDe politie vermoedt dat de inbreker gepoogd/getracht/geprobeerd heeft (om) de deur te forceren.
Bij groepsvormend gebruik kan in de voltooide tijden zowel een een vervangende infinitief (zoals in 1a) als een deelwoord gebruikt worden (in het laatste geval gaat het om zogenaamd quasi-groepsvormend gebruik; zie [18.5.1.2/1], geval [c]).
In regionaal taalgebruik (met name in het westelijke deel van België) kan het werkwoord proberen in een werkwoordelijke eindgroep verbonden worden met een infinitief zonder te , als het zelf als infinitief (of vervangende infinitief; zie 2) of als meervoudige achter-pv in de indicatief presens verschijnt (vergelijk [18.5.4.20] en zie ook [18.5.4.1/ii]), bijv.:
2De politie vermoedt dat de inbreker de deur heeft proberen forceren.regionaal
3
Het werkwoord zien , dat de betekenis 'proberen' of 'ervoor zorgen dat' heeft, is in de onvoltooide tijden niet-verplicht groepsvormend. Het komt dan vrijwel alleen voor met een hulpwerkwoord van modaliteit, in de imperatief, of in de indicatief met de betekenis van een imperatief (vaak vergezeld van het woord maar ). Zie respectievelijk de voorbeelden 3, 4 en 5:
3aIk zei tegen hem dat hij de deur zelf maar moest zien open te krijgen.
bIk zei tegen hem dat hij zelf maar moest zien de deur open te krijgen.
4(Als je hem ziet, ) zie hem mee te brengen!
5Je ziet je maar te redden.
In een geval als 6 is zien niet te gebruiken, wel proberen :
6aHij zag de deur open te krijgen.uitgesloten
bHij probeerde de deur open te krijgen.
In de voltooide tijden gelden de genoemde beperkingen niet en is zien verplicht groepsvormend: zie voorbeeld 7, waaruit ook blijkt dat er een vervangende infinitief gebruikt wordt:
7aHij heeft eerst de deur zien open te krijgen.
bHij heeft eerst gezien de deur open te krijgen.uitgesloten
4
Het werkwoord zoeken, met de betekenis 'proberen' of 'ernaar streven te', is verplicht groepsvormend:
8aIn de oude kroniek staat beschreven hoe de kluizenaar aan de bekoringen zocht te ontsnappen.
bIn de oude kroniek staat beschreven hoe de kluizenaar zocht aan de bekoringen te ontsnappen.uitgesloten
Voorzover hier voltooide tijden mogelijk zijn, moet een vervangende infinitief gebruikt worden.
Opmerking
Verdieping
Opmerking
De werkwoorden proberen en zien kunnen ook gevolgd worden door een bijzin met of; pogen, trachten en zoeken kennen deze mogelijkheid niet. Vergelijk:
iaJe moet maar eens proberen/zien of je de deur open kunt krijgen.
bJe moet maar eens pogen/trachten/zoeken of je de deur open kunt krijgen.uitgesloten
In ia hebben we uiteraard niet langer met groepsvormende, maar met zelfstandige werkwoorden te maken.
De betekenis van proberen/zien + infinitief is niet dezelfde als die van proberen/zien + of-zin. In het eerste geval heeft degene die door het onderwerp wordt aangeduid werkelijk de bedoeling om te doen wat de infinitief uitdrukt. In het tweede geval wordt alleen uitgedrukt dat hij onderzoekt of de mogelijkheid daartoe bestaat.
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997
    Interessante links