Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
10.3.14.2 Als, zoals, evenals, gelijk, zo (gewone vergelijking)
Verder lezen
1a
De voegwoorden als, zoals, evenals, gelijk en zokunnen gevolgd worden door bijwoordelijke bijzinnen, maar ook door constituenten. Het voegwoord als komt vrijwel alleen aan het begin van een bijzin voor als er in de rompzin een woord als zo, even, dezelfde/hetzelfde staat, waarbij als aansluit. Vergelijk:
1aReken het maar zo uit als je het op school geleerd hebt.
bReken het maar uit zoals je het op school geleerd hebt.
cReken het maar uit als je het op school geleerd hebt.in de betekenis van 1a en 1b
2aIk doe het op dezelfde manier als ik het gisteren deed.
bIk doe het zoals ik het gisteren deed.
cIk doe het als ik het gisteren deed.uitgesloten
1b
Wat de betekenis van deze voegwoorden betreft, kan onderscheid gemaakt worden tussen de 'beperkende functie ' (zoals in de (a)-zinnen hieronder) en de 'uitbreidende functie' (zoals in de (b)-zinnen hieronder); het kommagebruik is zoals in overeenkomstige betrekkelijke bijzinnen [14.5.3.8/iii]. Voorbeelden:
3aReken het gemiddelde maar uit zoals je dat op school geleerd hebt.
bReken het gemiddelde maar uit, zoals je dat op school geleerd hebt.
4aHij is geen timmerman (zo)als zijn vader.
bHij is geen timmerman, zoals zijn vader.
In 3a betekent de bijzin 'op de manier die je op school geleerd hebt'; in 3b: 'dat heb je (immers) op school geleerd'. Zin 4a wil zeggen 'Hij is niet zo'n goede (of slechte) timmerman als zijn vader'; zin 4b: 'Hij is geen timmerman, wat zijn vader wel is (of was)'. (Op zichzelf beschouwd kan 4b ook betekenen: 'Hij is geen timmerman, wat zijn vader ook niet is (of was)'. Deze betekenis zou duidelijkheidshalve eerder weergegeven worden met: ... evenmin als zijn vader; vergelijk wat hieronder naar aanleiding van 7b gezegd wordt.)
Van de genoemde voegwoorden kan evenals alleen uitbreidende betekenis hebben, de andere ook beperkende. De betekenis van evenals is 'zoals (...) ook'. Vergelijk:
5aHij is timmerman, zoals zijn vader.
bHij is timmerman, evenals zijn vader.
6aHij is een timmerman (zo)als zijn vader.
bHij is een timmerman evenals zijn vader.uitgesloten
7aHij is geen timmerman, zoals zijn vader.=4b
bHij is geen timmerman, evenals zijn vader.twijfelachtig
Zin 6b is uitgesloten omdat evenals zijn vader niet kan betekenen 'op de manier van zijn vader'. Zin 7b is twijfelachtig omdat evenals (= zoals ook) zijn vader vreemd aansluit bij Hij is geen timmerman; hier zou verwacht worden evenmin als zijn vader.
De uitbreidende betekenis van zoals (of gelijk; zie hieronder) nadert soms tot die van het voegwoord van modaliteit naar [10.3.15]; zo bijv. in de volgende zinnen:
8Hij is gezakt, zoals ik al voorspeld had.
9Zoals thans vaststaat, is de hele bemanning omgekomen.
10De voorstellen zijn niet aangenomen, zoals te verwachten.
Ook in de vaste uitdrukkingen zoals bekend en zoals (te doen) gebruikelijk is deze betekenisnuance aanwezig.
Zoals blijkt uit 4a en 6a kan als voegwoord soms als én zoals gebruikt worden. Dit is het geval als het voegwoord niet gevolgd wordt door een volledige bijzin, en beperkende betekenis heeft. Andere voorbeelden zijn:
11Ik weet niet wat dit voor een beest is, maar het brult (zo)als een leeuw.
12Maar het was niet (zo) als vroeger.
13Parkeergelegenheid (zo) als in de jaren vijftig kun je niet meer verwachten.
Vergelijk verder:
14aEen gedicht als 'Mei' is natuurlijk niet te vergelijken met een roman als 'De kleine Johannes'.
bEen gedicht, zoals 'Mei', is natuurlijk niet te vergelijken met een roman, zoals'De kleine Johannes'.
Zin 14a betekent 'een gedicht zoals 'Mei' er een is, is niet vergelijkbaar met een roman zoals 'De kleine Johannes' er een is' met de implicatie: 'een ander gedicht en een andere roman zijn misschien wel vergelijkbaar'; de betekenis is dus beperkend. Zin 14b betekent 'een gedicht, wat 'Mei' is, is niet vergelijkbaar met een roman, wat 'De kleine Johannes' is', met als implicatie: 'gedichten en romans zijn niet vergelijkbaar'; deze betekenis is uitbreidend. Op grond van het bovenstaande zou dus in 14a ook zoals gebruikt kunnen worden. Geheel uitgesloten is dat niet, maar als heeft wel duidelijk de voorkeur. Bij normale uitspraak van de zin - met een gedicht als 'Mei' en een roman als 'De kleine Johannes' telkens in één adem - ontbreekt namelijk de komma-intonatie, die in 14b wel aanwezig is.
Hetzelfde doet zich voor in zinnen als 15 en 16, waar het verschil tussen de beperkende en de uitbreidende functie geen rol meer speelt en de betekenis van het voegwoord te omschrijven is als 'bijvoorbeeld': in de (a) -zinnen (zonder komma(-intonatie)) is er ten minste een sterke voorkeur voor als, in de (b) -zinnen (met komma(-intonatie)) voor zoals:
15aBuitenlandse dagbladen als 'Le Monde', 'The Times' en de 'Pravda' kun je hier overal krijgen.
bBuitenlandse dagbladen, zoals 'Le Monde', 'The Times' en de 'Pravda', kun je hier overal krijgen.
16aZeevarende landen als Noorwegen, Zweden, Groot-Brittannië en Nederland zijn tegen dit voorstel.
bZeevarende landen - zoals Noorwegen, Zweden, Groot-Brittannië en Nederland - zijn tegen dit voorstel.
Opmerking
Verdieping
Opmerking
Als het voegwoord voorafgegaan wordt door (de stellende trap van) een adjectief, wordt alleen als gebruikt, terwijl het adjectief zelf gewoonlijk voorafgegaan wordt door net zo/even (soms alleen zo) [6.4.3.2]:
iHij is net zo/even slim als zijn broertje.
2
Het voegwoord gelijk behoort tot het regionale taalgebruik in België of tot formeel (soms formeel-archaïsch (zie 19) taalgebruik. Voorbeelden:
17Hij heeft een leven gelijk een grote heer.regionaal
18Gelijk mocht worden verwacht, zijn de voorstellen tot wijziging van de Nederlandse werkwoordsspelling met hoongelach ontvangen.formeel
19Uw wil geschiede, gelijk in de hemel, alzo ook op de aarde.formeel
3
Het voegwoord zo wordt zeer beperkt gebruikt. Twee voorbeelden (met in 20a het bijwoord zo aan het begin van de rompzin) zijn 20a en 20b. In plaats van 20a is gebruikelijker 20b, in plaats van 21a zin 21b:
20aZo aardig het voor één keer is, zo vervelend is het op den duur.
bZo aardig als het voor één keer is, zo vervelend is het op den duur.
21aZo de ouden zongen, piepen de jongen.
bZoals de ouden zongen, piepen de jongen.
Opmerking
Verdieping
Opmerking
Als de voegwoorden van gewone vergelijking of van ongelijkheid [10.3.14.5] niet gevolgd worden door een bijzin, maar door een constituent, is de betekenis van de zin waarin ze voorkomen, soms alleen te bepalen met behulp van context en/of situatie. Voorbeelden:
iIk behandel hem op dezelfde manier als mijn andere collega's.
iiZe had hem altijd veel minder aardig gevonden dan Leonie.
In i kan als mijn andere collega's zowel vervangen worden door als ik mijn andere collega's behandel als door als mijn andere collega's hem behandelen; in ii kan dan Leonie vervangen worden door dan ze Leonie altijd gevonden had en door dan Leonie hem altijd gevonden had.
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997
    Interessante links