10.3.14.2 Als, zoals, evenals,
gelijk, zo (gewone vergelijking)
Verder lezen
1a
De voegwoorden als,
zoals,
evenals,
gelijk en
zokunnen gevolgd worden door
bijwoordelijke bijzinnen, maar ook door constituenten. Het voegwoord
als komt vrijwel alleen aan het begin van een bijzin voor als
er in de rompzin een woord als zo, even,
dezelfde/hetzelfde staat, waarbij als aansluit.
Vergelijk:
1b
Wat de betekenis van deze voegwoorden betreft, kan onderscheid gemaakt
worden tussen de
'beperkende functie ' (zoals in de (a)-zinnen
hieronder) en de
'uitbreidende functie' (zoals in de (b)-zinnen hieronder); het kommagebruik is zoals in overeenkomstige
betrekkelijke
bijzinnen
[14.5.3.8/iii]. Voorbeelden:
In 3a betekent de bijzin 'op de
manier die je op school geleerd hebt'; in
3b: 'dat heb je (immers) op school
geleerd'. Zin 4a wil zeggen 'Hij
is niet zo'n goede (of slechte) timmerman als zijn vader'; zin
4b: 'Hij is geen timmerman, wat
zijn vader wel is (of was)'. (Op zichzelf beschouwd kan
4b ook betekenen: 'Hij is geen
timmerman, wat zijn vader ook niet is (of was)'. Deze
betekenis zou duidelijkheidshalve eerder weergegeven worden met:
... evenmin als zijn vader; vergelijk wat hieronder naar
aanleiding van 7b gezegd wordt.)
Van de genoemde voegwoorden kan evenals alleen uitbreidende
betekenis hebben, de andere ook beperkende. De betekenis van
evenals is 'zoals (...) ook'. Vergelijk:
Zin 6b is uitgesloten omdat
evenals zijn vader niet kan betekenen 'op de manier van
zijn vader'. Zin 7b is
twijfelachtig omdat evenals (= zoals ook) zijn vader
vreemd aansluit bij Hij is geen timmerman; hier zou
verwacht worden evenmin als zijn vader.
De uitbreidende betekenis van zoals (of gelijk;
zie hieronder) nadert soms tot die van het voegwoord van modaliteit
naar
[10.3.15]; zo bijv. in de volgende zinnen:
8Hij is gezakt,
zoals ik al voorspeld had.
9Zoals thans
vaststaat, is de hele bemanning omgekomen.
10De voorstellen zijn niet
aangenomen, zoals te verwachten.
Ook in de vaste uitdrukkingen zoals
bekend en zoals (te doen)
gebruikelijk is deze betekenisnuance aanwezig.
Zoals blijkt uit 4a en
6a kan als voegwoord
soms als én zoals
gebruikt worden. Dit is het geval als het voegwoord niet
gevolgd wordt door een volledige bijzin, en beperkende betekenis heeft.
Andere voorbeelden zijn:
11Ik weet niet wat dit voor een
beest is, maar het brult (zo)als een
leeuw.
12Maar het was niet (zo)
als vroeger.
13Parkeergelegenheid (zo)
als in de jaren vijftig kun je niet meer
verwachten.
Vergelijk verder:
Zin 14a betekent 'een gedicht
zoals 'Mei' er een is, is niet vergelijkbaar met een roman zoals 'De
kleine Johannes' er een is' met de implicatie: 'een ander gedicht en een
andere roman zijn misschien wel vergelijkbaar'; de betekenis is dus
beperkend. Zin 14b betekent 'een
gedicht, wat 'Mei' is, is niet vergelijkbaar met een roman, wat 'De kleine
Johannes' is', met als implicatie: 'gedichten en romans zijn niet
vergelijkbaar'; deze betekenis is uitbreidend. Op grond van het
bovenstaande zou dus in 14a ook
zoals gebruikt kunnen worden. Geheel uitgesloten is dat niet,
maar als heeft wel duidelijk de voorkeur. Bij normale
uitspraak van de zin - met een gedicht als 'Mei' en
een roman als 'De kleine Johannes' telkens in één adem -
ontbreekt namelijk de komma-intonatie, die in
14b wel aanwezig is.
Hetzelfde doet zich voor in zinnen als
15 en
16, waar het verschil tussen de
beperkende en de uitbreidende functie geen rol meer speelt en de betekenis
van het voegwoord te omschrijven is als 'bijvoorbeeld': in de
(a) -zinnen (zonder komma(-intonatie)) is er ten minste een
sterke voorkeur voor als, in de (b) -zinnen (met
komma(-intonatie)) voor zoals:
Opmerking
Verdieping
Opmerking
Als het voegwoord voorafgegaan wordt door (de stellende trap van) een
adjectief, wordt alleen als gebruikt, terwijl het adjectief
zelf gewoonlijk voorafgegaan wordt door net zo/even
(soms alleen zo)
[6.4.3.2]:
iHij is net
zo/even slim als zijn
broertje.
2
Het voegwoord gelijk behoort
tot het regionale taalgebruik in België of tot formeel (soms
formeel-archaïsch (zie 19)
taalgebruik. Voorbeelden:
17Hij heeft
een leven gelijk een grote heer.regionaal
18Gelijk
mocht worden verwacht, zijn de voorstellen tot wijziging van de
Nederlandse werkwoordsspelling met hoongelach
ontvangen.formeel
19Uw wil
geschiede, gelijk in de hemel, alzo ook op de
aarde.formeel
3
Het voegwoord zo wordt zeer
beperkt gebruikt. Twee voorbeelden (met in
20a het bijwoord zo
aan het begin van de rompzin) zijn 20a en 20b. In plaats van 20a is gebruikelijker
20b, in plaats van
21a zin
21b:
Opmerking
Verdieping
Opmerking
Als de voegwoorden van gewone vergelijking of van
ongelijkheid
[10.3.14.5] niet gevolgd worden door een bijzin, maar door een
constituent, is de betekenis van de zin waarin ze voorkomen, soms alleen
te bepalen met behulp van context en/of situatie. Voorbeelden:
iIk behandel hem op dezelfde
manier als mijn andere collega's.
iiZe had
hem altijd veel minder aardig gevonden dan
Leonie.
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 |