11.2.2.1 Expressieve tussenwerpsels
Met expressieve tussenwerpsels reageert de
spreker louter emotioneel op lichamelijke of geestelijke ervaringen (au, brr, helaas). Deze
tussenwerpsels hoeven geen communicatieve functie te hebben: ook zonder
gesprekspartner kunnen ze gebruikt worden. Sommige hebben een tamelijk directe
relatie met een specifieke emotie (au en ai voor pijn, brr voor kou, mm, a(h) en o(h) enz. voor genot).
Andere hebben een weinig gespecialiseerde functie: welke emotie bedoeld wordt,
moet blijken uit de intonatie, de context en/of de situatie (ha, hè, ach, och, hè, krachttermen en
vloeken).
Verder lezen
Hieronder volgt een lijst van veel gebruikte expressieve tussenwerpsels, gerangschikt naar de emoties waarmee ze gepaard gaan:
- pijn: au, ai
- kou: brr, hu
- warmte: pf, oef
- genot: mm, a(h), o(h)
- verlichting: oef, goddank, hèhè
- verbazing, verwondering, verrassing: o, oh lala, hoho, hé, goh, jonge vooral in NN Deze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten, vooral in Nederland. , sjonge vooral in NN Deze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten, vooral in Nederland. , t(s)jonge vooral in NN Deze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten, vooral in Nederland. , asjemenou, nee maar, toe maar; verder krachttermen en dergelijke (zie hieronder)
- herkenning, vervulling van een verwachting: a, a(h), ha, aha
- vreugde: a, o, hoera, joepie
- spot, ironie: ph, pf
- medelijden: ach, och, ocharme
- verdriet, zorg: ach, och; verder krachttermen en dergelijke (zie hieronder)
- afkeer, tegenzin: bah, shit; verder krachttermen en dergelijke (zie hieronder)
- ontgoocheling: helaas, hè; verder krachttermen en dergelijke (zie hieronder)
- gelatenheid: enfin, afijn in NN, ST? Deze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten in Nederland, maar het is onduidelijk in hoeverre die deel uitmaakt van de (informele) standaardtaal. Van Dale (Den Boon, Hendrickx & Van der Sijs 2022) classificeert afijn als informeel en spreektalig, waarbij spreektalig voor Van Dale overeenkomt met niet-standaardtalig.
Expressieve tussenwerpsels kunnen op zichzelf, dus als zelfstandige uiting,
gebruikt worden. Een spreker die alleen is, kan zo’n tussenwerpsel gebruiken om
zich emotioneel te uiten. In een gesprek kan iemand er ook mee aangeven dat die
het gesprek volgt, door te laten blijken dat die akkoord gaat, begrijpt,
twijfelt, meevoelt, enz.
Daarnaast kunnen deze tussenwerpsels ook met een andere zin
gecombineerd worden. Veel van deze tussenwerpsels geven dan aan wat de
subjectieve houding van de spreker is ten opzichte van die zin, zoals afkeer of
spijt in (1a) of opluchting of verlichting in (1b).
Sommige tussenwerpsels hierboven kunnen voor verschillende
functies gebruikt worden, zoals in het geval van (h)a, (h)o, ach, och en ook nou: welke emotie
bedoeld wordt, moet blijken uit de intonatie en uit context en/of situatie, zie
ook:
Datzelfde geldt voor krachttermen, (bastaard)vloeken en verwensingen; ook daarbij moet vaak uit
de intonatie, context en/of situatie blijken welke emotie bedoeld wordt:
- Krachttermen:
- god (vervormingen: gut in NN Deze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten in Nederland. , gossie in NN Deze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten in Nederland. ), godsamme vooral in NN Deze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten, vooral in Nederland. , (god)allemachtig;
- jezus (christus), jezusmina in NN Deze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten in Nederland. (vervormingen: jakkes, jee, jeetje vooral in NN Deze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten, vooral in Nederland. , jeetjemina in NN Deze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten in Nederland. , jemig in NN Deze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten in Nederland. , jeminee in NN Deze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten in Nederland. );
- shit, fuck, foert in BN, ST? Deze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten in België, maar het is onduidelijk in hoeverre die deel uitmaakt van de (informele) standaardtaal. Van Dale (Den Boon, Hendrickx & Van der Sijs 2022) classificeert foert als spreektalig, wat in Van Dale overeenkomt met niet-standaardtalig. , kut in NN Deze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten in Nederland. , tering in NN, ST? Deze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten in Nederland, maar het is onduidelijk in hoeverre die deel uitmaakt van de (informele) standaardtaal. .
- (Bastaard)vloeken:
- (god)verdomme, (god)verdorie, goddomme vooral in NN Deze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten, vooral in Nederland. , godverdikke vooral in BN Deze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten, vooral in België. ;
- potverdomme, potverdorie, potverdikke vooral in BN Deze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten, vooral in België. ;
- gadver(damme) in NN Deze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten in Nederland. , getver in NN Deze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten in Nederland. ;
- ((non)de)dju in BN Deze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten in België. , miljaar(de(dju)) in BN Deze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten in België. .
- Verwensingen (als louter emotionele uitroepen):
- verrek vooral in NN Deze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten, vooral in Nederland. , krijg nou wat in NN Deze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten in Nederland. .
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
| versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
| 3.0 | Ton van der Wouden | mei 2024 |