Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
1.4.1.1 Wisseling van ongespannen en gespannen klinkers
Een aantal zelfstandige naamwoorden heeft in de enkelvoudsvorm een ongespannen klinker, waarmee in de meervoudsvorm een gespannen klinker correspondeert. De stamvorm met de gespannen klinker doet zich ook voor in afgeleide woorden en samenstellingen (zie 3.5.2.3 voor een volledige lijst van zulke meervoudsvormen):
Tabel 1. Wisseling van ongespannen en gespannen klinkers
ongespannen klinker gespannen klinker in meervoud gespannen klinker in afleiding of samenstelling
smid smeden smederij
lid leden ledemaat
spel spelen overspelig
god goden godin
bad baden baderie
Een uniek geval is de alternantie in stad-steden, waar in het meervoud e optreedt in plaats van a.
Deze alternantie is gekoppeld aan een verschil in lettergreepstructuur: de ongespannen klinker treedt op in een gesloten lettergreep, die eindigt op een medeklinker; de gespannen klinker treedt op in een open lettergreep. Een afwijkende alternantie is die tussen de tweeklank ɛi en de gespannen klinker e in het suffix -heid, zoals in snelheid-snelheden.
De alternantie speelt ook een rol in de werking van de V/Z-beperking: in woordparen als hof-hoven en glas-glazen zorgt de alternantie ervoor dat de woordvormen voldoen aan de beperking dat v en z alleen na gespannen klinkers kunnen voorkomen.
Deze stamallomorfie is beperkt tot een aantal woorden, en is dus lexicaal bepaald. De taalgebruiker moet onthouden voor welke woorden deze alternantie van toepassing is. Daar komt nog bij dat de gespannen klinkervarianten ook gevonden worden in werkwoorden die afgeleid zijn van zulke zelfstandige naamwoorden, maar dan ook in werkwoordsvormen met een gesloten lettergreep, zoals in:
Tabel 2. Gespannen klinkers in werkwoordsvormen
zelfstandig naamwoord meervoud werkwoordsvormen
bad baden baad / baden
spel spelen speel / spelen
tred treden treed / treden
lot loten loot / loten
afgod afgoden verafgood / verafgoden
Ook in verkleinwoorden kan de gespannen klinker optreden in gesloten lettergrepen, zoals in blaadje, glaasje, lootje en scheepje. Deze feiten onderstrepen dat deze allomorfie in het hedendaags Nederlands geen kwestie van fonologische regelmaat meer is.
Verder lezen
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    3.0 Geert Booij juli 2020
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997 hoofdstuk 1,../../data/archief/ans2/e-ans/01/body.html;
    Interessante links