Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
17.2.3 Adpositieconstituenten
Sommige adpositieconstituenten zijn op te vatten als bepalingen binnen de adpositieconstituent. Zo kunnen we achter in (1a) zien als voorbepaling bij in de bus, en in het tuinhuis in (1b) als nabepaling bij achter. Ze kunnen weggelaten worden zonder de betekenis van de zin al te zeer te veranderen.
1aRuud gaat achter in de bus zitten.
bAchter, in het tuinhuis, bouwde hij modelvliegtuigen.
Hieronder geven we meer voorbeelden van adpositieconstituenten zoals in (1), bespreken we een alternatieve analyse voor die in (1a) en komt een spellingskwestie aan de orde (achter in of achterin?).
Verder lezen
In (1a) hierboven drukt in de bus een plaats uit, waarvan achter een gedeelte specificeert. Achter zou eventueel weggelaten kunnen worden: de resulterende zin drukt dan nog steeds min of meer hetzelfde uit, alleen wat minder precies. Hetzelfde geldt voor de vetgedrukte adposities in (2): voor, boven, binnen en onder.
2aVoor in de schoen is veel ruimte zodat tenen goed kunnen spreiden bij landen en afzetten.
bEen vangrail … kwam boven op het slachtoffer terecht.
cMet sensoren heeft ze binnen in de ballon op verschillende plekken de temperatuur gemeten.
dOnder aan de helikopters hangen zakken water van elk 2.500 liter.
Vanwege hun specificerende functie en hun weglaatbaarheid kunnen we de dikgedrukte adposities voorbepalingen noemen. Volgens die analyse is voor in (2a) een adpositieconstituent op zich, die alleen maar uit een kern bestaat en geen complement heeft (een partikel). Deze adpositieconstituent fungeert als bepaling binnen een adpositieconstituent met in als kern en de schoen als complement.
Achterin als samengestelde adpositie?
Verdieping
Achterin als samengestelde adpositie?
Een andere analyse van de voorbeelden in (1a) en (2) is dat boven in (2b), bijvoorbeeld, geen voorbepaling is, maar een samengestelde adpositie vormt met op. Volgens die analyse zien we boven op als kern van een voorzetselconstituent, waarvan het slachtoffer het complement is.
Een argument voor deze analyse is dat een voornaamwoordelijk bijwoord niet tussen boven en op in kan staan, maar ervoor komt, zoals in (i). Daarmee zijn deze combinaties anders dan die met voorbepalingen als vlak in (ii), waarbij beide volgordes mogelijk zijn.
iaLeg op de grond een kunststoffolie ... en stort het beton erbovenop.
bboven er opuitgesloten
iiaTwee mannen stonden er vlak naast.
bVlak ernaast is een open riool.
Voor (1b) geldt het omgekeerde, hieronder herhaald als (3a): de adpositieconstituent achter drukt een globale plaats uit, waarvan in het tuinhuis een preciezer gedeelte afbakent. Omdat in dit geval in het tuinhuis een specificerende functie heeft en weggelaten kan worden, kunnen we deze adpositieconstituent zien als nabepaling binnen een adpositieconstituent die verder alleen bestaat uit de kern achter. Hetzelfde geldt voor de voorbeelden in (3b) en (3c).
3aAchter, in het tuinhuis, bouwde hij modelvliegtuigen.
b’s Avonds zit ik voor het eerst boven, op het balkon.
cBinnen, in het atelier, zijn zo'n veertig kleermakers aan het werk.
Zinnen als in (1a) en (2) zijn geschreven volgens de huidige spellingregels , waarin bijvoorbeeld achter en in los van elkaar worden geschreven. Deze spellingregel is gebaseerd op de weglaatbaarheid van de dikgedrukte adposities in (1a) en (2). Die weglaatbaarheid is een argument om ze als voorbepaling te zien, net zoals dat geldt voor andere voorbepalingen, zoals vlak.
In de praktijk worden deze adposities ook vaak aan elkaar geschreven, zoals in (4) hieronder, maar dat gaat dus tegen de spellingregels in. Wel kunnen we dit als mogelijke aanwijzing zien dat taalgebruikers die combinaties als één (samengesteld) woord beschouwen.
!
4aIk zat achterin de bus.
!
bDe meeste passagiers zaten voorin de trein.
!
cBovenop het dak bevindt zich een kolossaal parkeerterrein.
!
dHet vuur bleef beperkt tot binnenin de chalet.
!
eDeze bolvormige camera … [wordt] onderaan de helikopter geplaatst.
In veel combinaties met onder of boven en aan is de eerste adpositie overigens niet weg te laten, zoals in (5). In die gevallen worden onderaan en bovenaan sowieso gezien als samengestelde adposities.
5aDe naam van de recepten staat onderaan de pagina ook in het Arabisch.
bDe akkers bovenaan de heuvel zijn verbrand.
Combinaties als achterin, bovenop en onderaan worden ook als (samengestelde) adpositie zonder complement gebruikt, zoals in zijn chauffeur zit achterin.
Literatuur
  • (Corver 1990)
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    3.0 Maaike Beliën januari 2021
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997 hoofdstuk 17,../../data/archief/ans2/e-ans/17/body.html;
    Interessante links