Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
9.3.4 Een overzicht van de omzetsels
Hieronder geven we een overzicht van de Nederlandse omzetsels, gerangschikt naar hun betekenis. De grootste groep wordt gevormd door de directionele omzetsels, die een pad aanduiden. Daarnaast zijn er de locatieve omzetsels tussen ... in en tegen ... aan, die een plaats uitdrukken. En dan zijn er nog drie omzetsels, op ... na, bij ... na en bij ... af, die anders dan de directionele en locatieve omzetsels geen ruimtelijke relatie kunnen beschrijven; die benoemen we als overige omzetsels.
Directionele omzetsels kunnen we nog weer verder onderverdelen in drie typen, op basis van hoe het pad loopt ten opzichte van het referentieobject. Bronomzetsels beschrijven een pad dat begint bij het referentieobject, doelomzetsels een pad dat in de richting gaat van het referentieobject en routeomzetsels een pad dat het referentieobject op de een of andere manier passeert. Het referentieobject is de persoon of het ding dat door het complement van het omzetsel wordt uitgedrukt. In de voorbeelden hieronder is het complement steeds onderstreept.
Binnen deze groepen staan de omzetsels geordend naar hun laatste element, zoals die op uit en vandaan bij de bronomzetsels en die op door, heen, langs en op bij de routeomzetsels.
Het overzicht hieronder bevat uitsluitend omzetsels die uit twee adposities bestaan. Omzetsels met meer dan twee adposities bespreken we apart, net als de vraag of combinaties met weg ook gezien moeten worden als omzetsels.
Verder lezen
Type Vorm Betekenis Voorbeeld
Locatief tussen ... in Frans-Guyana ligt tussen Suriname en Brazilië in.
Ik zit tussen Miles en Jack in.
Het zit een beetje tussen spreken en zingen in.
tegen ... aan Mijn bed staat tegen de muur aan.
Doe de slagroom en melk in een pan en breng tegen de kook aan.
Het verenkleed is effen roetbruin, tegen het zwarte aan.
Directioneel: bron van ... af Ze liep van het podium af.
Een paar meter van het toestel af lag een gewonde man.
van ... uit Van het zuidwesten uit wordt de bewolking steeds dikker.
Van daar uit wordt de voedselhulp per vrachtwagen verder vervoerd.
Van de trein uit gezien maakt dit reservaat een rommelige indruk.
tussen ... uit Als alle rommel tussen het glas uit is gehaald wordt het vermalen tot kleine scherven.
Snij het vruchtvlees tussen de witte velletjes uit [en] doe de partjes in een pannetje.
De lichtmasten die de aanvliegroute aangeven, steken tussen de gebouwen uit.
achter ... uit Je kan de tassen achter de bagagedrager laten uitsteken met behulp van de bijgeleverde, dunne U-buis.
voor ... uit Die lopen voor de tractor uit en brengen vogels, als dat nodig is, in veiligheid.
Hij zucht en staart voor zich uit.
De kost gaat voor de baat uit.
boven ... uit Dick Lindeboom sprong boven alles en iedereen uit en kopte de bal onhoudbaar achter doelman Gerard van Boven.
Een grote rookkolom steeg boven vleeshandel Salembier uit.
Bijna de helft van de vis kwam boven het water uit.
Another one bites the dust … schalt boven de dreunende motoren uit.
Het London Symphony Orchestra steeg boven zichzelf uit o.l.v. John Eliot Gardiner.
onder ... uit Het vijftal kon niet tijdig onder de gekantelde boot uit komen.
Hun dunne beentjes steken onder kleurige korte broeken uit.
UTS wilde volgens de advocaat onder de dure ontslagprocedures uit komen.
van ... vandaan Vanaf nu reist de komeet van de zon vandaan, wat betekent dat hij steeds minder helder wordt.
We zien dertig meter van ons vandaan een reusachtige bultrug omhoog komen.
tussen ... vandaan Je wordt er ineens aan herinnerd dat er kinderen tussen de geparkeerde auto's vandaan kunnen schieten.
De man op de foto knabbelt op een hamburger die hij tussen het broodje vandaan haalde.
achter ... vandaan De buren hoorden een luide plof en zagen een stofwolk achter het huis vandaan komen.
In oktober haalde de politie hem opnieuw dronken achter het stuur vandaan, terwijl hij nog een rijontzegging had lopen.
voor ... vandaan [D]oor net op tijd weg te springen voor een boom vandaan [laat hij] de verwoede eenhoorn ... zichzelf in de stam vast ... stoten.
Spectaculaire bioscoopvertoningen zouden mensen wel voor de buis vandaan houden.
boven ... vandaan Dan komt er een hoger geluid boven mijn hoofd vandaan.
onder ... vandaan Minstens dertig mensen werden levend onder het puin vandaan gehaald, sommigen zwaargewond.
[H]onderden, nee, duizenden heremietkreeften zijn onder het zand vandaan gekomen.
[Het muisje] kwam onder de bank vandaan, doorkruiste de woonkamer en trof onder de eettafel een paradijs aan.
Als ik onder de douche vandaan kom, heeft mijn oudste de honden eten gegeven.
bij ... vandaan Nadat ze een paar honderd meter bij de auto vandaan waren gelopen[,] zagen ze plotseling dat er een oudere blauwe auto naast hun auto stopte.
Ze woont aan de rand van Paramaribo, niet ver bij mij vandaan, in een aardige villa.
uit ... vandaan Hele families kwamen uit de schuilkelders vandaan.
Directioneel: route door ... heen De wagen reed door de wegversperring heen en probeerde te ontkomen.
Ik … voelde door de plastic zak heen dat het wapens waren.
Door de jaren heen is er veel veranderd.
De menigte was door het dolle heen.
langs ... heen [D]e aanstormende trein reed langs de vrachtwagen heen.
Hij keek langs me heen zonder te reageren.
Inlichtingen- en opsporingsdiensten werkten langs elkaar heen.
[D]e alledaagse werkelijkheid ging langs me heen.
om ... heen Andrea loopt om de doornstruik heen.
[H}et publiek zit om het tapijt heen, waarop het toneelstuk wordt opgevoerd.
Ze keek om zich heen.
over ... heen Sommige slimme voorntjes springen over het randje heen, de vrijheid tegemoet.
Hij keek over me heen naar het plein.
Als ze eenmaal over de bergrug heen zijn[,] zien ze meerdere legerkampen.Internet, geraadpleegd 26 september 2017 
De Russische olieproductie lijkt over haar top heen.
We willen zeker meer samenwerking zien over de partijgrenzen heen.
achter ... langs Ik liep achter hem langs en stak het bruggetje over.
[We moeten ook rekening houden met] de provinciale weg die achter het perceel langs loopt.
voor ... langs De planeet Venus schoof vanmorgen voor de zon langs.
Voor het pand langs liep een oud kerke[n]pad dat later werd toegevoegd bij de grond van het huisje.Internet, geraadpleegd 5 april 2017 
boven ... langs De vrachtwagens op de A20 scheuren boven ons langs.
onder ... langs Het publiek op bruggen applaudisseerde en juichte toen de trein onder hen langs schoot.
Het hekwerk brak deels af en kwam boven op de bovenleiding van de spoorlijn die onder het viaduct langs loopt.
achter ... om Dorbeck liep achter de toonbank om naar de deur en ging naar buiten. Internet, 6 september 2017 (uit De donkere kamer van Damocles) 
Spelers hielden achter mijn rug om vergaderingen met het bestuur.
buiten ... om [D]eze route loopt buiten de stad om.Internet, geraadpleegd 6 september 2017 
Er lopen buiten de wintermaanden om schapen te grazen.
Ze waren buiten hun wil om in financiële moeilijkheden verzeild.
onder ... door Bruno trekt een gestreepte pyjama aan en kruipt onder het hek door.
Het fietspad aan de oostkant van de A12 loopt onder de nieuwe weg door.
De wortels van onze cultuur lopen onder de taalgrens door.
tussen ... door Ook hier … slalomt Arjen Robben tussen de verdedigers door.
Het groene wandelpad loopt tussen de oude zerken door.
Uit de geluidsinstallatie galmt tussen de speeches door opzwepende muziek.
Tussen de bedrijven door maakte hij zelf zo nu en dan een cd.
Directioneel: doel op ... af Jeroen en zijn collega … gaan samen met een tolk op de mannen af.
Hij is ook ongegeneerd sentimenteel, op het decadente af.
Zelf ben ik graag met verschillende dingen tegelijk bezig, op het chaotische af.
achter ... aan De vader van Enrique en Hugo zeilt achter de jongens aan om zijn zoons in de gaten te houden.
op ... aan Kom Anna, we gaan op huis aan. Dan zijn we voor het donker thuis.
naar ... toe De man liep naar zijn auto toe.
Naar de avond toe nemen de wolken verder af.
Naar de kiezers toe is het niet bepaald eerlijk om hierover te zwijgen.
tot ... toe Tot nu toe verloopt alles naar wens.
Hoewel naaktfotografie buiten is toegestaan in de staat New York, werd hij tot vijf keer toe gearresteerd.
Zijn huis blijkt tot de nok toe gevuld met schilderijen en tekeningen, waarvan veel museumwaardig.
In de zomer worden tv-programma's tot vervelens toe herhaald.
op ... toe Hij loopt op haar toe, zakt op één knie en vraagt haar om met hem te trouwen.
Hoe maak je de intensieve veehouderij milieuvriendelijker, rendabeler, diervriendelijker en verklein je op de koop toe de kans op veeziektes?
tegen ... op Terwijl de zon ondergaat, sjokt een lange rij mensen tegen de heuvel op, op weg naar huis.
Een Amerikaans onderzoeksinstituut heeft een robot gemaakt die verticaal tegen muren op kan rijden.
[De minister kwam] om het leven toen zijn Mercedes van de weg raakte en tegen een boom opreed.
tegen ... in Op die fiets had een oude vrouw in Friesland honderden kilometers tegen de wind in getrapt.
Sinds het begin van dit jaar is de munt tegen alle verwachtingen in in waarde gedaald.
met ... mee Met de stroming mee kan je makkelijk 50 kilometer afleggen.
De toerfietsers fietsen vanuit hun startplaats met de klok mee langs Emmen, Assen, Hoogeveen en Meppel.
Overige op ... na Op een paar balken na bleven weinig originele elementen behouden.
bij ... na Hier en daar wordt nieuw bos geplant, maar bij lange na niet genoeg.
[D]e gevolgen daarvan zijn bij lange na nog niet te overzien.
Dat was bij lange na geen record.
Hij is bij lange na de enige niet.
bij ... af In het felst van de strijd kan eens een flinke klap vallen, maar dit is toch bij de beesten af.
Het overzicht hierboven bevat alleen de omzetsels die uit twee adposities bestaan. Er zijn ook omzetsels die uit meer dan twee adposities bestaan.
Naast het omzetsel tot ... toe, bijvoorbeeld, vinden we ook varianten met aan. Zo is er de combinatie tot aan ... toe, zoals in (ia), tot ... aan toe, zoals in (ib), tot aan ... aan toe, zoals in (ic), en tot en met ... aan toe, zoals in (id). Die laatste variant komt ook zonder aan voor: tot en met ... toe, zoals in (ie).
1aDat bad, tot aan de rand toe gevuld met water, is ook de lievelingsplek van Blanche.
bDeze mensen hebben alle procedures in Nederland doorlopen, tot de hoogste rechter aan toe.
c[Je kon Van Ouddijcks avondwandeling] precies nalopen, helemaal tot aan de haven aan toe.
dKijk, hier staat dat ik vorige week een vlucht geboekt heb naar Thailand, tot en met de exacte vertrektijd aan toe.
eAlle genres werden en worden beoefend, tot en met de dramatische toe.
Van het omzetsel van .. af bestaan ook een aantal uitgebreidere varianten. Het meest frequent is de combinatie van ... af aan, zoals in (iia), in het bijzonder de combinaties van meet af aan, van (het) begin af aan, van jongs, kleins, kind(s) af aan, van nu, dan, toen af aan en van voren, voor, onder af aan. Ook wordt de nog iets uitgebreidere variant vanaf ... af aan gebruikt, in het bijzonder vanaf het begin af aan, zoals in (iib) en vanaf jongs af aan. En heel soms komen we de combinatie vanaf ... af tegen, vrijwel niet in Nederland en België, maar wel in Suriname, zoals in (iic).
2aVan meet af aan stond vast dat het een lichte, praktische woning zou worden.
bWe zijn daar vanaf het begin af aan heel helder over geweest.
cZijn vader Maurits was destijds bestuurslid bij Voorwaarts, waardoor Werner vanaf kleins af nagenoeg op elke training aanwezig was. in SN: ST? Deze vorm komt af en toe voor in standaardtalige contexten in het Surinaamse Nederlands, maar het is niet duidelijk in hoeverre hij tot de standaardtaal kan worden gerekend.
Soms gaat van vooraf aan combinaties die beginnen met onder, achter en tussen en eindigen met vandaan, zie (iii), of uit, zie (iv). Van onder ... vandaan en van achter ... vandaan komen in zowel Nederland als België wel voor, zie (iiia) en (iiib). Van onder ... uit lijkt met name in België voor te komen, maar niet vaak, zie (iva). Van achter ... uit, van tussen ... vandaan en van tussen ... uit, tenslotte, zijn vrij ongebruikelijk, maar zie de voorbeelden in (ivb), (iiic) en (ivc).
3aNu ... halen reddingswerkers nog steeds lichamen van onder het puin vandaan.
bJongens en meisjes: ga eens van achter die computer vandaan, kom uit jullie zolderkamer en haal een frisse neus.
cIk pakte mijn fiets van tussen de andere vandaan.
Internet, geraadpleegd 18 mei 2020 
4aIs het geen tijd om van onder moeders vleugels uit te komen? in BN: ST? Deze vorm komt af en toe voor in standaardtalige contexten in het Belgische Nederlands. Het is echter op basis van de beschikbare gebruiksdata niet duidelijk of hij tot de standaardtaal behoort.
b[Hij werd] dronken van achter het stuur uit gehaald.
c[De dieren] richten zich op om happen voer van tussen de tralies uit te trekken.
Omzetsels met weg?
Verdieping
Omzetsels met weg?
De combinaties met weg in (i) hieronder worden soms ook wel tot de omzetsels gerekend. We doen dat hier niet, maar zien weg als onderdeel van een scheidbaar samengesteld werkwoord: wegzakken, wegduwen, wegplukken, etc.
ia[D]e bodem zakt daar letterlijk onder de voeten weg.
bEen aandeelhouder duwde De Vries daarop met geweld achter de microfoon weg.
cZe plukten hem zo voor mijn neus weg.
dM'n vrouw heeft wel eens gezegd: als dat zo doorgaat, dan ga ik bij je weg.
eEen groene hagedis ritselde tussen hun benen weg.
fIn de zeventiende eeuw pompten 22 windmolens het overtollige water uit de polders weg.
gNa vier, vijf ronden reden de anderen gewoon van me weg .
De voorzetselconstituent (zonder weg) is in alle gevallen hierboven namelijk weg te laten, zoals De bodem zakt daar letterlijk weg of Een aandeelhouder duwde De Vries daarop met geweld weg. Dat is met reguliere omzetsels niet mogelijk. Ook vinden we gevallen waarin de voorzetselconstituent los staat van het samengestelde werkwoord met weg. In (ii) bijvoorbeeld staat weg steeds voor het werkwoord in de tweede pool en komt de voorzetselconstituent daarachter, op de laatste zinsplaats.
iiaIk besluit een sprintje te trekken door het zand dat steeds meer wegzakt onder mijn voeten.
Internet, geraadpleegd 26 mei 2020 
b[Ik droomde d]at Paskal Jakobson Jamie wegduwde achter de drums en dat we toen met Waylon Nirvana hebben gespeeld.
Internet, geraadpleegd 26 mei 2020 
c[Getuigen voor een geboorteaangifte werden] in ruil voor wat zakgeld weggeplukt voor de deur van het gemeentehuis.
dWie weggaat bij het koor of orkest, wordt niet vervangen.
eHet schreeuwen van een nachtvogel, de ogen van een uil, een dier dat naast haar wegritselde tussen de struiken, het deed telkens weer haar ontzettende angst oplaaien.
De liefde van Annie Mols, Louis Paul Boon
fDe pomp die water wegpompt uit de kelder van het gebouw, [...] viel stil.
gIk weet nog dat ik wegreed van de luchthaven in Duluth.
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    3.0 Maaike Beliën januari 2021
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997 hoofdstuk 9,../../data/archief/ans2/e-ans/09/body.html;
    Interessante links