27.4.2.1 Weglating van de kern, eventueel met elementen in de determinator,
voor- of nabepalingen
Verder lezen
1
Aangezien het eerste van de gemeenschappelijke delen onmiddellijk vóór het
voegwoord of het tweede element van een reeksvormer moet staan, impliceert
achterwaartse samentrekking dat bij weglating van de kern
elementen in de determinator en/of voorbepalingen behouden blijven.
Voorbeelden:
1de uitvoerende (-) en de
rechterlijke macht
2zowel de derde Amerikaanse (-) als
de vierde Russische ruimtevlucht
3drie (-) in plaats van vier
barakken
4Je kunt nauwelijks de zwarte (-)
van de witte stukken
onderscheiden.
Staan er onmiddellijk vóór de kern ook nog identieke voorbepalingen, dan
worden die ook samengetrokken:
5de derde (-) (-) of de vierde
grote stad
Nabepalingen moeten bij weglating van de kern eveneens weggelaten worden:
6de gemakkelijke (-) (-) of de
moeilijke toegang tot de vallei
7behalve de hoge (-) (-) ook de
lage kerktoren op dit schilderij
Samentrekking in een nevenschikking van naamwoordelijke constituenten
zonder verbindingswoord is alleen mogelijk als een min of meer lange reeks
wordt aangeduid. Vergelijk:
Maar:
9Houten (-), ijzeren (-), zilveren
(-), gouden kistjes, je kon zo gek niet prakkizeren
of ze hadden het.
Opmerking
Verdieping
Opmerking
Combinaties als lange, dunne in:
ieen lange, dunne
man
zijn altijd collectieve nevenschikkingen: ze specificeren samen de door het substantief
genoemde zelfstandigheid. Hier is dus geen sprake van samentrekking (vergelijk(27.1, sectie 5,
opmerking)).
2
Voorwaartse samentrekking vindt plaats wanneer twee
naamwoordelijke constituenten een identieke kern hebben, en eventueel
identieke elementen in de determinator en/of voorbepalingen, terwijl de
nabepalingen verschillen:
10zowel de internationale
bijeenkomst in mei als (-) (-) (-) in
augustus
11het traject
Brussel-Amsterdam of (-) (-) Parijs-Lyon
12Dat lijkt eerder het
paleis van de koning dan (-) (-) van de
koningin.
In aaneenschakelingen met en is voorwaartse samentrekking van
het kernwoord echter onmogelijk als niet dezelfde zelfstandigheden worden
aangeduid. Vergelijk:
Zin 14b is onmogelijk omdat aaneenschakelingen
van nabepalingen altijd collectieve nevenschikkingen zijn (zie(27.1, sectie 5,
opmerking) en(27.4.2.1,
sectie 1, opmerking)); zin 13b is wel
mogelijk omdat
over spoken
en
over draken
samen
een verhaal
(= hetzelfde verhaal) specificeren (geen samentrekking). Vergelijk het verschil
tussen 15a en 15b:
Wil men in aaneenschakelingen van naamwoordelijke constituenten met
identieke kern (en eventuele elementen in de determinator en/of
voorbepalingen) en met verschillende nabepalingen toch herhaling vermijden,
dan kan men dit onder meer doen door middel van verwijzende woorden.
Voorbeelden:
16de week na Pasen en
die na Kerstmis
17het huis van Ad en
dat van Mina
18een jongen met wit haar en
een met zwart haar
In naamwoordelijke constituenten met een complexe kern
(zie
[14.7]), waar het onmogelijk is het eerste kernwoord van het eerste
lid door middel van verwijzende woorden aan te duiden, kan men een
constructie gebruiken die bestaat uit het eerste (gemeenschappelijke)
kernwoord in het meervoud, gevolgd door de respectieve
tweede (niet-gemeenschappelijke) kernwoorden, verbonden door
en. Voorbeelden:
20de trajecten
Parijs-Lyon en Amsterdam-Roosendaal
21de woorden
vrijheid en broederlijkheid
Deze constructie wordt ook wel gebruikt in gevallen waarin verwijzing wel
mogelijk is, maar kan dan dubbelzinnigheid tot gevolg hebben. Zo kan 22a bedoeld
zijn als 22b en als
22c:
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
| versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
| 2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
| 2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 |