Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
27.4.2.1 Weglating van de kern, eventueel met elementen in de determinator, voor- of nabepalingen
Verder lezen
1
Aangezien het eerste van de gemeenschappelijke delen onmiddellijk vóór het voegwoord of het tweede element van een reeksvormer moet staan, impliceert achterwaartse samentrekking dat bij weglating van de kern elementen in de determinator en/of voorbepalingen behouden blijven. Voorbeelden:
1de uitvoerende (-) en de rechterlijke macht
2zowel de derde Amerikaanse (-) als de vierde Russische ruimtevlucht
3drie (-) in plaats van vier barakken
4Je kunt nauwelijks de zwarte (-) van de witte stukken onderscheiden.
Staan er onmiddellijk vóór de kern ook nog identieke voorbepalingen, dan worden die ook samengetrokken:
5de derde (-) (-) of de vierde grote stad
Nabepalingen moeten bij weglating van de kern eveneens weggelaten worden:
6de gemakkelijke (-) (-) of de moeilijke toegang tot de vallei
7behalve de hoge (-) (-) ook de lage kerktoren op dit schilderij
Samentrekking in een nevenschikking van naamwoordelijke constituenten zonder verbindingswoord is alleen mogelijk als een min of meer lange reeks wordt aangeduid. Vergelijk:
8ahouten (-) en ijzeren kistjes
bhouten (-), ijzeren kistjesuitgesloten
Maar:
9Houten (-), ijzeren (-), zilveren (-), gouden kistjes, je kon zo gek niet prakkizeren of ze hadden het.
Opmerking
Verdieping
Opmerking
Combinaties als lange, dunne in:
ieen lange, dunne man
zijn altijd collectieve nevenschikkingen: ze specificeren samen de door het substantief genoemde zelfstandigheid. Hier is dus geen sprake van samentrekking (vergelijk(27.1, sectie 5, opmerking)).
2
Voorwaartse samentrekking vindt plaats wanneer twee naamwoordelijke constituenten een identieke kern hebben, en eventueel identieke elementen in de determinator en/of voorbepalingen, terwijl de nabepalingen verschillen:
10zowel de internationale bijeenkomst in mei als (-) (-) (-) in augustus
11het traject Brussel-Amsterdam of (-) (-) Parijs-Lyon
12Dat lijkt eerder het paleis van de koning dan (-) (-) van de koningin.
In aaneenschakelingen met en is voorwaartse samentrekking van het kernwoord echter onmogelijk als niet dezelfde zelfstandigheden worden aangeduid. Vergelijk:
13aHet is tegelijk een verhaal over spoken en een verhaal over draken.
bHet is tegelijk een verhaal over spoken en over draken.
14aHet schip dat aangevaren was en het schip dat niet aangevaren was.
bHet schip dat aangevaren was en (-) (-) dat niet aangevaren was.uitgesloten
Zin 14b is onmogelijk omdat aaneenschakelingen van nabepalingen altijd collectieve nevenschikkingen zijn (zie(27.1, sectie 5, opmerking) en(27.4.2.1, sectie 1, opmerking)); zin 13b is wel mogelijk omdat over spoken en over draken samen een verhaal (= hetzelfde verhaal) specificeren (geen samentrekking). Vergelijk het verschil tussen 15a en 15b:
15ahet huis van Ad en het huis van Mina (= twee huizen; eventueel één)
bhet huis van Ad en (van) Mina (= één huis)
Wil men in aaneenschakelingen van naamwoordelijke constituenten met identieke kern (en eventuele elementen in de determinator en/of voorbepalingen) en met verschillende nabepalingen toch herhaling vermijden, dan kan men dit onder meer doen door middel van verwijzende woorden. Voorbeelden:
16de week na Pasen en die na Kerstmis
17het huis van Ad en dat van Mina
18een jongen met wit haar en een met zwart haar
In naamwoordelijke constituenten met een complexe kern (zie [14.7]), waar het onmogelijk is het eerste kernwoord van het eerste lid door middel van verwijzende woorden aan te duiden, kan men een constructie gebruiken die bestaat uit het eerste (gemeenschappelijke) kernwoord in het meervoud, gevolgd door de respectieve tweede (niet-gemeenschappelijke) kernwoorden, verbonden door en. Voorbeelden:
19ahet dagblad 'De Telegraaf' en het dagblad 'de Volkskrant'
bde dagbladen' De Telegraaf' en 'de Volkskrant'
20de trajecten Parijs-Lyon en Amsterdam-Roosendaal
21de woorden vrijheid en broederlijkheid
Deze constructie wordt ook wel gebruikt in gevallen waarin verwijzing wel mogelijk is, maar kan dan dubbelzinnigheid tot gevolg hebben. Zo kan 22a bedoeld zijn als 22b en als 22c:
22ade bijeenkomsten in mei en augustus
bde bijeenkomst in mei en de bijeenkomst/die in augustus
cde bijeenkomsten in mei en de bijeenkomsten/die in augustus.
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997
    Interessante links