ANS | 1.1.3.1.11 De klinker ε

1.1.3.1.11 De klinker ε

De ε is een ongeronde, half open, ongespannen voorklinker. Deze klinker komt voor in woorden als met mεt, zen zεn en relrεl afspelen

. De klank wordt altijd als e gespeld behalve in Engelse leenwoorden als tram afspelen

en flat (in het Nederlands Nederlands) en als ai in een Frans leenwoord als caisson. Figuur 1 toont de positie van ε in het klinkerdiagram.

Figuur 1. Positie van ε in het klinkerdiagram (Bron: Gussenhoven 1992: 47)

Verder lezen

Articulatie

ε is een ongeronde, half open, ongespannen voorklinker. Bij de articulatie van ε wordt de tong lichtjes in de richting van het harde gehemelte geheven.

Figuur 2 is een MRI-afbeelding van de ε in pet, gerealiseerd door een mannelijke spreker uit de Randstad.

Figuur 2. MRI-afbeelding van de ε in pet (Bron: Rietveld & Van Heuven 2016: 67)

Duur

De ε is fonetisch gezien kort.

Adank et al. (2004).

De absolute duur hangt onder andere af van factoren als spreekstijl en spreeksnelheid. Volgens Van der Harst (2011: 323-324) is de gemiddelde duur van de ε voorafgaand aan respectievelijk een s en een t 134 ms en 108 ms in het Nederlands-Nederlands, en 105 ms en 93 ms in het Belgisch Nederlands.

Regionale variatie

Er zijn aanwijzingen in de literatuur dat in het Nederlands-Nederlands, in elk geval in de Randstad en het midden van Nederland, de ε soms geslotener wordt uitgesproken, waardoor de klank bijna samenvalt met ɪ.

Van der Harst & Van de Velde (2014) stelden dit vast bij mannelijke en vrouwelijke sprekers uit de regio’s Randstad en Midden Nederland. Andere regio’s werden niet onderzocht, waardoor niet met zekerheid gesteld kan worden dat het om een standaardtalig of eerder regionaal kenmerk gaat. Verder blijkt sociale variatie een rol te spelen bij dit verschijnsel: vrouwen realiseren de ε vaker als ɪ; zie ook Stroop (1998), Berns & Van den Braak (2002).

Akoestische eigenschappen van de klinker ε

Tabellen 1 en 2 geven een aantal voorbeeldzinnen met ε in verschillende fonologische contexten voor het Nederlands-Nederlands en Belgisch Nederlands. Een overzicht van de referentiewaarden voor de eerste en tweede formant (F1 en F2) van de ε in het Nederlands-Nederlands en Belgisch-Nederlands wordt gegeven op Taalportaal .

Tabel 1. Geluidsbestanden, golfvormen en spectrogrammen voor ε in verschillende fonologische contexten in het Nederlands-Nederlands.

Woordgroep	Fonologische context	Geluidsbestand	Golfvorm/spectrogram
iedere stap die ze zet	vóór obstruent
pen en papier meenemen	vóór sonorant
schoot zijn ster met duizelingwekkende vaart omhoog	vóór vloeiklank

Tabel 2. Geluidsbestanden, golfvormen en spectrogrammen voor ε in verschillende fonologische contexten in het Belgisch-Nederlands.

Woordgroep	Fonologische context	Geluidsbestand	Golfvorm/spectrogram
papa zet me neer	vóór obstruent
van de krassende pen	vóór sonorant
elke ster hing onbeweeglijk op zijn plaats	vóór vloeiklank

Fonologische analyse van de klinker ε

Distinctieve kenmerken

De distinctieve kenmerken van ε kunnen als volgt worden gespecificeerd: [–hoog, +laag, –gespannen, –rond, –achter].
/ε/ als ongespannen klinker

De ε wisselt af met e in een aantal woordparen zoals in gebed – gebeden, tred – treden. Toch wordt over het algemeen niet ε maar ɪ als ongespannen tegenhanger van e beschouwd.

Literatuur

Eijkman (1937), Collins & Mees (1984), Van Son & Pols (1990), Gussenhoven (1992), Stroop (1998), Berns & Van den Braak (2002), Adank et al. (2004), Rietveld et al. (2004), Van der Harst (2011), Van der Harst & Van de Velde (2014), Rietveld & Van Heuven (2016).

ANS

Taalportaal

Taaladvies

versie	redacteur(en)	datum	opmerkingen
3.0	Kathy Rys	november 2020
2.1		januari 2019	Automatische conversie van ANS 2.0
2.0	W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn	1997	hoofdstuk 1,../../data/archief/ans2/e-ans/01/body.html;

Woordenboeken

Corpora en lexica

Overige bronnen