Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
17.1.2.2 Opeenvolgend of los van elkaar?
Een voornaamwoordelijk bijwoord kan direct voor de bijbehorende adpositie staan, of door een of meer andere woorden ervan gescheiden zijn. Zo vinden we in (1a) en (2a) voornaamwoordelijk bijwoord en adpositie samen op de eerste zinsplaats, dus voor de eerste pool, namelijk ervoor en daarop. In (1b) en (2b) daarentegen staat alleen het voornaamwoordelijk bijwoord op de eerste zinsplaats, namelijk er en daar, met de adpositie verderop in de zin, helemaal rechts in het middenstuk, direct voor de tweede pool. De polen van de relevante (bijzinnen) worden hieronder gemarkeerd met verticale lijnen; in (1) is de tweede pool leeg.
1aHet is een lange houten bank omzoomd door een ligusterhaag. Ervoor |staat| een lantaarn met warm geel licht |Ø|.
bIk weet dat voor mij de Schelde passeert, maar ik zie ze niet; er |staat| een veld rietkragen voor |Ø|.
2a[H]un boodschap is duidelijk[: ']rot maar op'. Daarop |kan| je |reageren|, en dan kan je misschien iets veranderen.
bEen match is een stresssituatie. Daar |kan| je op twee manieren op |reageren|.
In (3) en (4) staan het voornaamwoordelijk bijwoord en de adpositie in het middenstuk, dus tussen de twee polen in. In de a-zinnen staan ze daar direct naast elkaar: ergens vandaan in (3a) en hiervoor in (4a). In de b-zinnen worden voornaamwoordelijk bijwoord en adpositie van elkaar gescheiden: in (3b) gaat ergens vooraf aan het direct object (lijdend voorwerp) 1,5 miljoen euro en volgt de adpositie daarop; in (4b) staat het adjectief (het bijvoeglijk naamwoord) geschikt tussen voornaamwoordelijk bijwoord en adpositie in.
3aWe |zullen| onze inkomsten toch ergens vandaan |moeten halen|, ook na de crisis.
bZodoende heeft MVV nog twee weken de tijd |om| ergens 1,5 miljoen euro vandaan |te halen|.
4a[I]k vraag me wel eens af |of| ik hiervoor geschikt |ben|.
bEen beroepskeuzetest had uitgewezen |dat| ze hier geschikt voor |zou zijn|.
Niet alle combinaties van voornaamwoordelijke bijwoorden en adposities laten al deze volgordemogelijkheden zien. De onbepaalde voornaamwoordelijke bijwoorden overal, ergens en nergens, bijvoorbeeld, kunnen niet samen met hun adpositie op de eerste zinsplaats staan.
5aVerftekeningen lagen op stapels gekwakt. Nergens op |stond| een titel of datum |Ø|.uitgesloten
bVerftekeningen lagen op stapels gekwakt ... Nergens |stond| een titel of datum op |Ø|.
Andere combinaties zijn juist altijd 'samen', als ononderbroken geheel, zoals het rangschikkende daarnaast of het redenvragende waarom:
6aZo’n 2500 werknemers uit de metaalsector hebben vrijdag het werk neergelegd. Daarnaast hebben enkele honderden werknemers actie gevoerd met werkonderbrekingen.
bDaar hebben enkele honderden werknemers actie naast gevoerd met werkonderbrekingen.uitgesloten
7aWaarom heeft men mij niet onmiddellijk gebeld?
bWaar heeft men mij niet onmiddellijk om gebeld?uitgesloten
Nationale en stilistische verschillen en andere beïnvloedende factoren
Verdieping
Nationale en stilistische verschillen en andere beïnvloedende factoren
Waar voornaamwoordelijk bijwoord en adpositie staan in de zin, hangt af van allerlei factoren, zoals de principes van de woordvolgorde, nieuwswaarde, contrastiviteit, geografische verschillen, functie van de constituent en type voornaamwoordelijk bijwoord. Volgens ANS2 (paragraaf 8.7.4) is het zo dat het voornaamwoordelijk bijwoord en de adpositie relatief vaker los van elkaar voorkomen in het gesproken dan in het geschreven taalgebruik, en ook relatief vaker in het Nederlandse Nederlands dan in het Belgische Nederlands. Naar de precieze aard en omvang van die stilistische en nationale variatie moet nog nader onderzoek gebeuren.
Verder lezen
In onderstaande subparagrafen gaan we verder in op voornaamwoordelijke bijwoorden op de eerste zinsplaats en in het middenstuk:
Literatuur
  • (Van der Horst 1992)
  • (Honselaar 1994)
  • (Rutten 2010)
  • (Haeseryn 1989)
  • (Van Canegem-Ardijns and Van Belle 2004)
  • (Smessaert et al. 2014)
  • (Van Canegem-Ardijns 2006)
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    3.0 Maaike Beliën januari 2021
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997 hoofdstuk 17,../../data/archief/ans2/e-ans/17/body.html;
    Interessante links