Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
12.6.1 Verkleinwoorden als bijwoorden
De combinatie van het verkleinwoordsuffix en het suffix -s kan gebruikt worden om bijwoorden af te leiden. Zulke verkleinwoordvormen worden vooral afgeleid van (ongelede) adjectieven. Het verkleinwoord zonder -s komt meestal zelf niet als verkleinwoord voor. Voorbeelden zijn:
1droog-je-s, fris-je-s, rustig-je-s, vaag-je-s
kalm-pje-s, warm-pje-s
fraai-tje-s, koel-tje-s, mager-tje-s
doll-etje-s, still-etje-s
In deze bijwoorden zien we vier allomorfen van het verkleinwoordsuffix: -je, -pje, -tje en -etje.
Er zijn geen bijwoorden op -kje-s omdat er geen adjectieven zijn die op een ŋ eindigen.
Verder komen afleidingen voor met een bijwoord als basiswoord, zoals:
2stiekempjes, eventjes, welletjes
Het woord welletjes kan ook als naamwoordelijk deel van het gezegde gebruikt worden, zoals Het is nu welletjes.
Van het bijwoord straks is strakjes afgeleid, en van het bijwoord samen het bijwoord saampjes, met verkorting van het basiswoord, bijv. in:
3We gaan strakjes eten.
Laten we eens gezellig saampjes uit eten gaan.
De van adjectieven afgeleide verkleinwoordvormen kunnen over het algemeen als naamwoordelijk deel van het gezegde (in 4a-c) en als bepaling van gesteldheid (in 4d) gebruikt worden:
4aHet is vandaag nogal frisjes.
bDe resultaten waren magertjes.
cHij is erg netjes.
dIk vind het maar povertjes.
Op grond hiervan zou men ze als adjectieven kunnen beschouwen.
Dergelijke woorden worden door sommige taalgebruikers ook wel attributief gebruikt, bijv. netjes werk, zachtjes gelach.
Bijwoordelijk gebruik van de verkleinwoordvormen zien we in de volgende zinnen:
5Wij moeten hier vooral niet alles wat uit Amerika komt nog eens dunnetjes overdoen.
Hij reageerde daar erg koeltjes op.
Doe het maar rustigjes aan.
Hij zit er warmpjes bij.
Zachtjes bellen a.u.b.
De op deze manier gevormde woorden hebben vaak een affectieve of een ironische betekenis.
Naast -jes (en de allomorfen ervan) komen voor: -(e)kens əkəns (met name in België; het komt ook voor in literair taalgebruik) en -ies is (vooral in het westen van Nederland in niet-standaardtaal). In literair of archaïsch taalgebruik vinden we de van een adjectief afgeleide woorden zachtkens, stillekens en het van een bijwoord afgeleide allengskens. De bijwoorden kalmpies (an), saampies en zachies zijn voorbeelden van niet-standaardtalige bijwoorden.
Verder lezen
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    3.0 Geert Booij juni 2022
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997 hoofdstuk 12,../../data/archief/ans2/e-ans/12/body.html;
    Interessante links