ANS | 9.6.1 Als bijwoordelijke bepaling van plaats

9.6.1 Als bijwoordelijke bepaling van plaats

De partikels binnen, buiten, boven, beneden, voor, achter en rondom kunnen als bijwoordelijke bepaling van plaats gebruikt worden.

We kunnen aan deze groep locatieve partikels ook halverwege toevoegen. Anders dan de andere locatieve partikels, echter, roept halverwege het idee van een proces op en duidt het een punt aan op de helft van dat proces. Als het proces een verplaatsing inhoudt, zoals bij een wandeltocht in (ia) of een vlucht in (ib), kunnen we halverwege als een bijwoordelijke bepaling van plaats zien: het punt op de helft van het proces is dan ook een locatie. Maar we kunnen deze gevallen ook als bijwoordelijke bepalingen van tijd zien. Dan is het punt op de helft van het proces een tijdstip. Als het proces geen verplaatsing inhoudt, zoals in (ic), is die interpretatie, als bepaling van tijd, de enige mogelijke.

iaWe liepen over de boekenmarkt onder de Stopera. Halverwege werden we staande gehouden.

bDe vlucht zal zes uur duren. Halverwege komt de zon ons al tegemoet.

cHalverwege leek het duel al min of meer beslist.

1aBinnen tikt een reusachtig antieke klok onverstoorbaar door de kerstliedjes op de radio heen.

bHet is buiten ruim dertig graden.

cBoven toont ze de ruimte waar jongeren kunnen loungen.

dWe hebben beneden toch twee verdiepingen leegstaan, zullen we een videogalerie beginnen?

eAchter is de beenruimte zo groot als de buitenkant doet vermoeden.

fZe blijven dicht bij elkaar in de buurt, want rondom is het aardedonker.

Verder lezen

De bijwoordelijke bepalingen in (1) kunnen we eventueel ook weglaten. Ze geven extra, preciezere informatie over waar de handeling of toestand die beschreven wordt, plaatsvindt. In (2) vinden we ook adposities zonder complement die een plaats aanduiden, maar daar kunnen we ze niet weglaten: als we uit (2a) binnen weglaten, houden we Iedereen was over, en dat is geen complete zin. Daarom worden ze wel verplichte bepalingen van plaats genoemd.

2aIedereen was binnen.

b[D]e tafels en stoelen staan buiten.

cDe baas woonde boven.

dDe slaapkamer en badkamer van de ouders bevinden zich beneden.

Ook vinden we samengestelde partikels die als bepalingen van plaats kunnen dienen. Het gaat om combinaties waarin aan, in of op wordt voorafgegaan door achter of voor, zoals in (3), of door boven en onder zoals in (4). Daarnaast vinden we nog de combinaties binnenin en buitenop, zoals in (5).

We vinden deze combinaties in voorbeelden zoals hieronder, namelijk gevolgd door een nominale constituent. De vraag is hoe we die precies moeten analyseren. We kunnen ze zien als samengestelde voorzetsels: dan vormt achteraan in (ia) bijvoorbeeld de kern van een voorzetselconstituent met het ziekenhuis als complement. In een andere analyse is alleen het tweede deel van de combinatie de kern van de voorzetselconstituent en het eerste een bepaling bij die kern. In dat geval zien we aan in (ia) als kern, het ziekenhuis weer als complement, maar nu alleen van aan, en achter als bepaling bij de kern. Deze twee analyses worden uitgebreider besproken in 17.2.3, over adpositieconstituenten als bepaling binnen adpositieconstituenten.

iaHet gaat om het terrein achteraan het ziekenhuis waar de Leie gedempt is. in BN Deze vorm komt geregeld voor in standaardtalige contexten in het Belgisch-Nederlands en kan als deel van de standaardtaal worden beschouwd. Belgisch-Nederlands

bAchterin de wagen vervoerden ze bijna 750 vogels.

cVanaf mijn zesde nam mijn vader me achterop de fiets mee naar De Meer, naar Ajax.

dVooraan de stoet rijdt een politiebusje.

eDe meeste passagiers zaten voorin de trein.

fHet beeld met de lepel en de suikerpot kwam uiteindelijk voorop de Libelle te staan én in de Margriet.

iiaBovenaan het scherm verscheen om de twee seconden een woord.

bDe tekening is bijzonder omdat bovenin de kerktoren een piepklein rood vlakje te zien is.

cIk sta bovenop de stadsmuur van Dubrovnik.

dZeker veertig handtekeningen prijken onderaan de brief.

eHet vuur woedde onderin een flat aan de Haifadreef en was snel onder controle.

fOnderop de zeventien centimeter lange doos staat een afbeelding van Kaap de Goede Hoop.

iiiaHet is voor het eerst dat de groei van een kristal binnenin een vaste stof is waargenomen.

bOnderzoek ... wees uit dat bacteriën niet alleen buitenop de sla of de boontjes zitten, maar vanuit de mest de plant kunnen binnendringen, langs zijn wortels.

3aAchteraan ontvouwt zich een waar ontspanningsoord met de zwemvijver en de moestuin. in BN Deze vorm komt geregeld voor in standaardtalige contexten in het Belgisch-Nederlands en kan als deel van de standaardtaal worden beschouwd. Belgisch-Nederlands

bDe splinternieuwe kantine van Movares heeft asymmetrische loungebanken en boven de tafels grote, hippe bureaulampen. Achterin staat een espressobar te glimmen.

cLeon fietste en ik zat achterop.

dHelemaal vooraan rijden twee groene jeeps van de Afghaanse politie.

eDe bus zat stampvol. Ik zat voorin toen ik een ongelooflijke knal hoorde.

fHet is een prachtmok van Starbucks. Voorop staat een mooie afbeelding van de Grote Markt in Nijmegen.

4aBovenaan staat een link naar een Twitteraccount.

b[H]et stadsbestuur ... besloot om de kazerne nieuw leven in te blazen. In de jaren tachtig gebeurde dat al door woningen bovenin te bouwen.

cDe eerste koffiemolens waren houten kistjes met een lade. Bovenop zat een maalwerk met zwengel.

dVan de dubbele rij verweerde houten palen die de golven moeten breken, steekt een deel boven het water uit. Onderaan zitten ze vol met scherpe… wat zijn het eigenlijk – zeepokken, mosselen, oesters?

eDe rekening komt in een muts met belletjes. Onderin liggen snoephartjes.

fZijn nepvinnen zitten aan de zijkant en niet boven- of onderop, zoals bij de sidderaal.

5aBij het openbreken van de vloer ... hebben archeologen een grafkelder aangetroffen. Binnenin werden twee grafkisten ontdekt.

bDe vrolijke doos belooft buitenop dat binnenin een Sesamstraatfiguurtje wacht.

Tot slot merken we nog op dat er ook samengestelde partikels zijn die als bepaling van richting dienen. Het gaat om combinaties met langs, namelijk achterlangs, voorlangs, onderlangs en bovenlangs, zoals in (6).

In Nederland worden ze ook wel eens als samengestelde voorzetsels gebruikt, zie 9.1.4 Moeilijkheden bij het afbakenen van de categorie voorzetsels.

aEen grote Franse trawler passeert achterlangs.

bAlessandro Cordaro zag zijn schot na een solo voorlangs gaan.

cKnip de schaal van de langoustinestaartjes vanaf de staartvin bovenlangs open.

dDe zonnestraling verwarmt het water in de collector; het verwarmde water stijgt op naar een opslag- of buffervat, het koude water stroomt onderlangs terug naar de collector.

ANS

Taalportaal

Taaladvies

versie	redacteur(en)	datum	opmerkingen
3.0	Maaike Beliën	januari 2021
2.1		januari 2019	Automatische conversie van ANS 2.0
2.0	W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn	1997	hoofdstuk 9,../../data/archief/ans2/e-ans/09/body.html;

Woordenboeken

Corpora en lexica

Overige bronnen