Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
1.8.4.2 Afbreekconventies
Woorden kunnen aan het eind van een regel worden afgebroken, als ze te lang zijn voor een gefixeerde regellengte, zoals in drukwerk. Er komt dan een liggend streepje na het afgebroken deel, aan het eind van de regel. De plaats van afbreking lijkt vooral een kwestie van lettergreepstructuur te zijn: de afbreking vindt in principe plaats bij een lettergreepgrens. Het woord werking wordt bijvoorbeeld afgebroken als wer-king. Deze afbreekconventie verschilt van die van het Engels, waarin het vergelijkbare woord working wordt afgebroken als work-ing, op de morfologische grens tussen de stam van het woord en het suffix.
Afbreken bij een lettergreepgrens impliceert dat bij een woord met drie of meer lettergrepen er meerdere afbrekingen mogelijk zijn, zoals in het woord goniometrie: go-niometrie, gonio-metrie, goniome-trie. Alleen de afbreking goni-ometrie wordt in de Woordenlijst der Nederlandse Taal niet toegestaan . Deze woordenlijst vermeldt per woord de mogelijke afbrekingen.
De regel ‘breek af bij een lettergreepgrens’ geeft voor de meeste woorden de juiste afbreking, zoals de volgende voorbeelden laten zien. Bij samenstellingen valt er altijd een lettergreepgrens op de grens van de samenstellende woorden. Dit zien we weerspiegeld in de afbreekconventies. Zo kunnen we ook verschil maken tussen de woorden bal-kanker en balk-anker, en tussen de woorden loods-pet en lood-spet. Een tussen-/s/ hoort prosodisch bij het voorafgaande woord, en dus breken we het woord schaapskooi af als schaaps-kooi. Ook een prefixgrens is een lettergreepgrens. Bij woorden met een suffix dat met een medeklinker begint, zal de lettergreepgrens voorspelbaar direct voor het suffix liggen, en daar kan dus ook afbreking plaatsvinden. Als het suffix met een klinker begint, valt de lettergreepgrens, en dus de afbreking, eerder (met uitzondering van de suffixen -achtig, -aard, en -aardig).
Tabel 1. Afbrekingen van woorden
woord syllabificatie onderliggende vorm afgebroken vorm
werk-er wɛr.kər wer-ker
oogst-en ox.stən oog-sten
boom-pje bom.pjə boom-pje
vlaa-tje vla.tjə vla-tje
skie-tje ski.tjə ski-tje
breed-te bred.tə breed-te
was-ster wɑs.stər was-ster
rood-achtig rod.ɑx.təɣ rood-achtig
on-eerlijk ɔn.er.lək on-eerlijk
ver-overen vɛr.o.və.rən ver-overen
aard-appel ard.ɑpəl aard-appel
schaaps-kooi sxaps.koj schaaps-kooi
boeken-bon bu.kən.bɔn boeken-bon
monarch-ie mo.nɑr.xi monar-chie
Verkleinwoorden worden afgebroken bij de suffixgrens. Daardoor eindigt de stam van verkleinwoorden als vlaatje en skietje dan in een open lettergreep, waardoor verenkeling van letterdoubletten optreedt: vla-tje, ski-tje.
Sommige woorden die als samenstellingen zijn gevormd, worden niet door alle taalgebruikers meer zo aangevoeld. Toch worden ze nog wel afgebroken als samenstellingen. Dit geldt bijvoorbeeld voor de volgende woorden, waarvan de afgebroken vorm de oorspronkelijke samenstellings- of woordgroepsstructuur weerspiegelt:
Tabel 2. Afbreking bij ondoorzichtige samenstellingen
woord syllabificatie afbreekvorm
alom ɑ.lɔm al-om
heelal he.lɑl heel-al
kortom kɔr.tɔm kort-om
meestal mes.tɑl meest-al
voortaan vor.tan voort-aan
De afbreking van woorden is dus niet altijd een weerspiegeling van syllabegrenzen.
Er zijn ook specifieke grafotactische regels voor de afbreking van ch en ng. Voor afbreking geldt ch als één letter, en dus wordt bijvoorbeeld lachen afgebroken als la-chen. De lettercombinatie ng telt daarentegen bij afbreking als twee letters, en een woord als zingen wordt daarom afgebroken als zin-gen.  
Een andere specifieke afbrekingsregel is dat na een x (met de klankwaarde ks) niet mag worden afgebroken. Een woord als examen wordt afgebroken als exa-men.
Een algemene conditie op afbreking is terugleesbaarheid: de klankvorm van een gespeld woord, en dus ook van een afgebroken woord, moet ondubbelzinnig bepaald kunnen worden. Terugleesbaarheid speelt bijvoorbeeld een rol bij het afbreken van woorden met uj, oj, aj.  Een woord als koeien kujən wordt afgebroken als koei-en ook al valt de syllabe voor de j. In een afbreekvorm als koe-ien zou immers niet de beoogde interpretatie van de i als j worden opgeroepen. In het algemeen geldt dat digrafen zoals ch en trigrafen zoals oei intact blijven. De digraaf ng is de enige uitzondering op die regel.
Verder lezen
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    3.0 Geert Booij september 2020
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997 hoofdstuk 1,../../data/archief/ans2/e-ans/01/body.html;
    Interessante links