Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
29.1.2 Voor- en achtervoegsels als negatie-element
Met behulp van voor- en achtervoegsels, zoals mis-, on- en -loos, kunnen woorden ontkend worden: iemand iets misgunnen is ongeveer hetzelfde als 'iemand iets niet gunnen', een ondier is een buitengewoon slechte vertegenwoordiger van de categorie 'dieren', en zoutloos betekent 'zonder zout'. Dit noemen we morfologische ontkenning.
Verder lezen
Morfologische ontkenning heeft doorgaans alleen bereik over het woord waaraan het aangehecht is, en niet over de zin waar het woord in gebruikt wordt. In elk geval kan morfologische ontkenning alleen het voorkomen van negatief-polaire uitdrukkingen zoals hoeven, ook maar iets en kunnen uitstaan niet mogelijk maken:
1Een ondier hoeft *(niet) opgesloten te worden.
2*Wij misgunnen hem ook maar iets.uitgesloten
3Ze kan zoutloos eten *(niet) uitstaan.
Bij zinsontkenning kan over het algemeen terugverwezen worden naar datgene wat ontkend wordt, zoals in (4a), dat de betekenis 'Hij is wél aardig' heeft. Bij morfologische ontkenning is dit niet mogelijk, zoals (4b) laat zien:
4aA: Hij is niet aardig.
aB: Dat is hij wél.
bA: Hij is onaardig
bB: Dat is hij wél.uitgesloten
Een ander verschil is dat zinsontkenning typisch gevolgd kan worden door een zin die begint met laat staan, zoals in (5a), en morfologische ontkenning niet (5b):
5aDat is niet correct, laat staan fraai.
b?Dat is incorrect, laat staan fraai.twijfelachtig
Uitzondering?
Verdieping
Uitzondering?
Soms wordt er wél verwezen naar taalmateriaal in het bereik van een morfologische ontkenning, zoals in het volgende voorbeeld:
!
iIn april 2016 vlogen twee Russische jets over het Amerikaanse USS Donald Cook, maar toen waren de vliegtuigen onbewapend. Nu dus wel.De Standaard 25 november 2018 
Het is onduidelijk of deze zin (die kennelijk moet uitdrukken dat de vliegtuigen tegenwoordig bewapend zijn) voor alle taalgebruikers aanvaardbaar is.
De algemene betekenis van de meeste negatieve voorvoegsels is niet, maar afhankelijk van de context en het basiswoord kan dat op verschillende manieren geïnterpreteerd worden: onaardig is ongeveer hetzelfde als niet aardig, maar een onmens is wel degelijk een mens, zij het een tegenvallende representant van de soort.
Binnen de morfologische ontkenning kunnen, net zoals bij zinsontkenning
Zie 29.3.1 voor de verschillende interpretaties van negatie op zinsniveau.
, verschillende semantische types worden onderscheidenDit verrast hier, omdat in hele andere paragrafen de functie van negatie aan de orde komt. [eerste zin aangepast]:
  • contradictoire negatie: iets bezit een bepaalde eigenschap of niet, en andere mogelijkheden zijn er niet - zoals in onbezield
  • contraire negatie: iets bezit een bepaalde eigenschap, of niets, of niet, of geen van beide dan wel iets ertussenin - zoals in onaardig
  • pejoratieve negatie: afkeurend - zoals in onmens
Het is niet duidelijk of de verschillende voor- en achtervoegsels verschillende betekenissen of gebruiksmogelijkheden hebben, afgezien van de generalisatie dat inheemse affixen (on-, -loos) met alle soorten stammen combineerbaar zijn, en uitheemse (de-, non-) (vrijwel) alleen met uitheemse.inheemse/uitheemse: uitleggen? [kink naar 12.3.1.3.1 - woordvorming toegevoegd]
In onderstaande subparagrafen komen de negatieve voor- en achtervoegsels aan bod die aangetroffen kunnen worden in combinatie met werkwoorden, substantieven en adjectieven:
Literatuur
Booij (2012), Bauer et al. (2013), Horn (1989), Verhagen (1994), Verhagen (2005), Van der Wouden (1997), Van der Wouden: On- (Taalportaal ), Foolen (2018): Laat staan (Neerlandstiek.nl ).
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    3.0 Ton van der Wouden januari 2021
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997 hoofdstuk 29,../../data/archief/ans2/e-ans/29/body.html;
    Interessante links
    negatieachtervoegselvoorvoegselmorfologische ontkenning