ANS | 9.2 Achterzetsels (postposities)

9.2 Achterzetsels _postposities

Het Nederlands kent naast voorzetsels (preposities) ook achterzetsels (postposities). Ze worden zo genoemd omdat ze áchter hun complement staan, zoals geïllustreerd in (1)-(3); het complement is in de voorbeelden steeds onderstreept. De achterzetselconstituenten in (1)-(3) zijn verplichte bepalingen van richting: ze kunnen niet weggelaten worden uit de zin en beschrijven een pad waarlangs iets of iemand zich beweegt.

a[M]et een stralende glimlach komt de Italiaanse premier de zaal in.

bEind augustus stroomde er olie het gebied binnen.

cOm kwart voor acht rijdt het busje de artiestenparking op.

aMet grote, snelle passen liepen we het dorp uit.

bHij sjokte het veld af met de wereldbeker in zijn armen.

aIn nog geen acht minuten loop ik de straat door.

bBedwelmd door alle indrukken fiets ik om half drie de Erasmusbrug over.

cPlots gaf de kerel plankgas en stoof het controlepunt voorbij.

dOntzettend veel vrijwilligers zijn de deuren langs gegaan, onbezoldigd.

eDe twee gingen in een kleine drie uur met hun catamaran het eiland rond.

fNet op dat moment komt er een politieagent de hoek om.

Alle achterzetsels in (1)-(3), behalve af, worden ook als voorzetsels gebruikt. Zo vinden we naast een achterzetselconstituent als de zaal in (zie 1a) ook de voorzetselconstituent in de zaal. Het achterzetsel af correspondeert met het voorzetsel van, vergelijk (2b) bijvoorbeeld met Ik kwam bont en blauw van het veld.

Terug, geleden, daargelaten, uitgezonderd en betreffende: geen achterzetsels

Verdieping

Terug, geleden, daargelaten, uitgezonderd en betreffende: geen achterzetsels

Er zijn ook andere woorden die wel eens als achterzetsels worden gezien, zoals terug en geleden in (i) en daargelaten, uitgezonderd en betreffende in (ii):

iaEen tijdje terug toonde het Van Gogh Museum een overzicht van het werk van Egon Schiele.

bZe is twee weken geleden bevallen van een dochtertje.

iiaEen elitegroepje succestrainers daargelaten ontbreekt het coaches vooral aan arbeidsperspectief.

bHet ontbreekt de korpschefs, een enkeling uitgezonderd, aan visie en kritisch vermogen.

cDeze kamer geeft ... advies ... in alle aangelegenheden het universitaire kiesrecht betreffende.

We classificeren terug en geleden echter als bijwoorden met een verplichte bepaling van maat, vanwege hun overeenkomsten met bijwoorden als later en eerder, zie (iii).

iiiaTwee jaar eerder vroeg de KLM toestemming om haar vloot te wijzigen.

bHet was niet zeker of het lammetje in leven zou blijven, maar twee weken later stelde het dier het goed.

De combinaties in (ii) analyseren we ook niet als achterzetselconstituenten, maar als absolute constructies, zoals in (iv): combinaties van een nominale constituent en, in de gevallen hieronder, een voltooid deelwoord, waartussen een subject-predicaatsrelatie bestaat.

ivaZijn moegestreden hoofd ligt op een kussen, de snor gekamd, de krullende haren gespreid.

bHij bladert voortdurend in zijn stukken, de wenkbrauwen gefronst, zijn lippen getuit.

Verder lezen

In de paragrafen hierna gaan we dieper in op enkele aspecten van achterzetsels. Zo kunnen achterzetsels ook in beperkte mate voorkomen in bepalingen van plaats en bepalingen van tijd (9.2.1). Daarnaast behandelen we betekenisverschillen tussen achterzetsels en voorzetsels (9.2.2), en kijken we naar de vraag of een adpositie als in in voorbeeld (1a) in plaats van een achterzetsel niet eerder gezien moet worden als een partikel dat onderdeel is van het scheidbaar samengestelde werkwoord inkomen (9.2.3).

Literatuur

(Draye 1992)

ANS

Taalportaal

Taaladvies

versie	redacteur(en)	datum	opmerkingen
3.0	Maaike Beliën	januari 2021
2.1		januari 2019	Automatische conversie van ANS 2.0
2.0	W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn	1997	hoofdstuk 9,../../data/archief/ans2/e-ans/09/body.html;

Woordenboeken

Corpora en lexica

Overige bronnen