De achtervoegsels -er, -aar en -der zijn productief na een werkwoordstam. De gemeenschappelijke betekeniscomponent van de afleidingen in (3) is ‘persoon die de door het werkwoord genoemde handeling verricht’. Dergelijke substantieven noemt men nomina agentis (enkelvoud: nomen agentis). Voorbeelden zijn:

In enkele gevallen is de betekenis van de -er-afleiding passief: martelaar, gijzelaar ('iemand die gemarteld/gegijzeld wordt'). Toch kan een woord als gijzelaar ook als aanduiding van een handelend persoon worden geïnterpreteerd. Om misverstanden te voorkomen wordt daarom in plaats van gijzelaar wel gegijzelde gebruikt voor de passieve betekenis, en gijzelnemer voor de actieve betekenis. Evenzo kan men voor de passieve betekenis van martelaar ook gemartelde gebruiken.

Ook werkwoorden waarvan het subject geen handelend persoon is, maar het gebeuren ondergaat, lenen zich voor dit type afleiding. We noemen afleidingen zoals lijder en tobber nomina patientis (enkelvoud nomen patientis), omdat het subject de semantische rol van Patiens heeft.

Bij sommige onovergankelijke werkwoorden is het subject-argument niet een Agens, maar een Thema. Het zijn werkwoorden die als hulpwerkwoord van tijd het werkwoord zijn vereisen. Ze duiden geen handelingen aan, maar gebeurtenissen die een verandering inhouden. Voorbeelden van zulke substantieven zijn:

Een aandeel waarvan de koers op de beurt daalt, wordt bijvoorbeeld een daler genoemd. Dergelijke substantieven duiden doorgaans een onpersoonlijke entiteit aan.

Als het basiswerkwoord verplicht overgankelijk is, heeft het twee argumenten: een Agens als subject, en een Thema als object, die beiden uitgedrukt moeten worden in een zin. In het met -er/-der/-aar afgeleide substantief wordt het Agens uitgedrukt door dat substantief. Het Thema kan dan worden uitgedrukt door middel van een voorzetselconstituent, zoals in:

Zie Booij (1988b, 2019: 209-213).

Er is dus sprake van erving van de argumentstructuur van het basiswerkwoord door het afgeleide substantief. Als een werkwoord een voorzetselconstituent als argument heeft, met een specifiek voorzetsel, kan dat specifieke voorzetsel terugkeren bij het afgeleide substantief:

Dergelijke persoonsnamen afgeleid van overgankelijke werkwoorden kunnen optreden zonder geëxpliciteerd Thema-argument als complement, als op een of andere manier al duidelijk is wat dat Thema is. Zo kan men spreken over de Schepper waarbij conventioneel bepaald is dat het hier gaat om iemand die de wereld (het Thema) heeft geschapen. Andere voorbeelden van dergelijke afleidingen zijn:

Ook de context kan weglating van het Thema mogelijk maken zoals in de tweede zin van de volgende citaten:

Een tweede manier waarop het Thema van dergelijke deverbale persoonsnamen kan worden uitgedrukt, is als linkerlid van een samenstelling, waarvan de persoonsnaam het hoofd is:

Bij afleidingen op -er die als persoonsnaam en als instrumentnaam kunnen worden gebruikt, zoals maaier, is bij gebruik van een van-complement zoals in maaier van gras alleen de persoonsnaam-interpretatie mogelijk, terwijl grasmaaier beide interpretaties toestaat (Booij 2019: 211).

Een afleiding als hebber ‘begerig persoon’ wordt vooral gebruikt als deel van een samenstelling, zoals in bevelhebber en machthebber, maar heeft dan de meer neutrale interpretatie van ‘bezitter’. Andere afleidingen van ongelede werkwoorden zoals komer (in laatkomer), kunner (in alleskunner), ligger (in dwarsligger), en nemer (in werknemer) vinden we ook vooral als deel van samenstellingen. Zulke woorden, waarin de processen van afleiding en samenstelling worden gecombineerd, worden daarom wel samenstellende afleidingen genoemd.

Bij werkwoorden met éénlettergrepige infinitieven (en overeenkomstige afleidingen en samenstellingen) zoals doen, gaan, staan, en zien komt het achtervoegsel -er achter de infinitief: doener, ziener. Bij staan komt -der, net zoals bij de hierboven genoemde basiswoorden op -r, zoals in (een goed) verstaander en buitenstaander). In samenstellende afleidingen treedt ook -stander op: bijstander, omstanders. Bij gaan hebben we (alleen in samenstellende afleidingen) -ganger zoals in dubbelganger, kerkganger, roerganger en voetganger.

Een persoonsnaam als doe-het-zelver is niet afgeleid van een werkwoord, maar van de zin doe-het-zelf.

De betekenis van afleidingen van substantieven kan omschreven worden als ‘persoon die enigerlei relatie heeft met het in het basiswoord genoemde’. Door deze vage of open betekenisrelatie met de betekenis van het basiswoord kunnen dergelijke denominale substantieven gemakkelijk gevormd en gebruikt worden. Voorbeelden zijn:

Zie Booij (1988a), De Caluwe (1992), Van Santen (1992), Van den Toorn (1999).

Als basiswoord zijn vooral initiaalwoorden zeer gebruikelijk:

Het achtervoegsel -er is de meest gebruikelijke markering van persoonsnamen. Dit heeft tot overkarakterisering geleid. Zo wordt van UHD, dat de betekenis 'Universitair Hoofddocent' heeft, vaak UHD'er gemaakt, hoewel de betekenis ‘persoon’ al door de D van docent wordt uitgedrukt. Evenzo wordt in plaats van ZZP (Zelfstandige Zonder Personeel) doorgaans de vorm ZZP-er gebruikt, ook al staat de eerste Z al voor een persoonsnaam. Hetzelfde geldt voor BN’er (Bekende Nederlander).

Zie Van Marle (1978).

Bij enkele van substantieven afgeleide persoonsnamen treedt in plaats van -aar het suffix -enaar op. Dit suffix wordt niet productief gebruikt. Het is niet mogelijk als het basiswoord op -en eindigt, zoals in leugen-aar en molen-aar:

Het suffix -er en de allomorfen -aar, -enaar en -der worden ook gebruikt om inwonersnamen zoals Amsterdammer, Anderlechtenaar, Brusselaar en Haarlemmermeerder te vormen.