1.2.1 De lettergreep
De primaire rangschikking van klanken tot grotere gehelen is die in termen van lettergrepen of
syllaben. Talen verschillen in de soorten lettergrepen die ze hebben, en een
deel van de fonologie van het Nederlands bestaat daarom uit de beschrijving van
de typen lettergrepen die in het Nederlands voorkomen.
De
interne structuur van een lettergreep kan worden voorgesteld als bestaand uit
een aanzet en een rijm. Op zijn beurt
bestaat een rijm uit een nucleus eventueel gevolgd door een
coda. Dit wordt hier geïllustreerd voor het woord
klomp:
De verdeling van een syllabe in een aanzet en een rijm is onder meer van belang om het begrip
eindrijm te kunnen definiëren: woorden rijmen op elkaar
als ze eindigen op hetzelfde rijm plus eventueel nog erop volgende identieke
onbeklemtoonde lettergrepen. De woorden
klank en
dank rijmen op elkaar omdat
ze hetzelfde rijm
ɑŋk
hebben. De woorden wandelen en
handelen hebben dezelfde
rijm ɑn in hun
beklemtoonde lettergreep, gevolgd door de identieke lettergreepreeks
dələn,
en dus rijmen deze woorden ook op elkaar.
De relevantie van het onderscheid tussen aanzet en rijm zien we ook in versprekingen van het type
scheetje beef in plaats van
beetje scheef. In deze
verspreking worden de aanzetten van de eerste lettergreep van deze woorden,
sch- en b-
verwisseld, terwijl de rijmen gehandhaafd worden.
Ook voor fonotactische beperkingen zijn de constituenten van de lettergreep (de aanzet, het rijm,
en de coda) van belang. Een klankreeks als
lk- is geen goede aanzet,
-aalk is geen goed rijm, en
-kl is geen goede coda. Een
klankreeks als lol is een goede
syllabe, maar de syllaben laal en
lool, met een
gespannen klinker, komen niet voor in het Nederlands.
Ook zijn er regels voor optimaal syllabecontact, de
overgang tussen lettergrepen. Een woord als
domper is fonotactisch beter
dan het niet bestaande woord dopmer,
ook al is dat laatste woord niet onuitspreekbaar. De combinatie
mp is
een veel beter syllabecontact dan
pm. Er
zijn dus ook fonotactische beperkingen over de grenzen van syllaben heen,
zogenaamde heterosyllabische beperkingen.
Verder lezen
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
3.0 | Geert Booij | juli 2020 | |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 | hoofdstuk 1,../../data/archief/ans2/e-ans/01/body.html; |