ANS | 21.6.3.1 Inherente zinsdelen

1

In de standaardtaal kan de tweede pool soms doorbroken worden door inherent met het hoofdwerkwoord verbonden zinsdelen. Plaatsing van die elementen vóór de tweede pool geniet echter de voorkeur en komt in de praktijk ook vaker voor dan doorbreking van de tweede pool. Bovendien is het niet mogelijk exact aan te geven in welke gevallen doorbreking wel en niet acceptabel is. Een en ander betekent dat het bij twijfel aan de aanvaardbaarheid van een specifiek geval van doorbreking aan te bevelen is de tweede pool niet te doorbreken.

2

Met name de volgende categorieën komen soms voor doorbreking in aanmerking:

een adjectief als bepaling van gesteldheid, bijv.:

1(Hij zei) |dat| de Sovjetunie zich niet |zal laten bang maken| door cruiseraketten en neutronenbommen.

2(De hulporganisatie stelde het barbaarse optreden van Somoza's Guardia Nacional) |waarbij| vele steden |werden plat gebombardeerd| (, scherp aan de kaak.)

3(Het moest een plan worden) |dat| de kansen op een definitief vredesakkoord tussen Israël en al z'n Arabische buurstaten |zou open laten.|

Voelt men zo'n adjectief als een eenheid met het werkwoord, dan kan men spreken van een zogenaamd scheidbaar samengesteld werkwoord (samenkoppeling), wat tot uitdrukking gebracht kan worden door aaneenschrijven (bijv. platgebombardeerd in het geval van 2 en openlaten in het geval van 3). Er is dan geen sprake meer van doorbreking, maar van niet-splitsing van een scheidbaar werkwoord (vergelijk [21·6·2·2]). De grens tussen een samenkoppeling en een losse combinatie van een adjectief en een werkwoord - en dus ook die tussen niet-splitsing van een werkwoord en doorbreking van de tweede pool - is overigens niet scherp te trekken. Vergelijk bijv. met elkaar gevallen als goedkeuren , doodslaan en natregenen enerzijds en gevallen als nodig hebben , duidelijk maken en mogelijk maken anderzijds (zie ook [12.3.4.4]). Voorbeelden van de bedoelde doorbreking zijn verder de zinnen:

4(Het was een goed voorbereide actie) |waarbij| Deng de Russen |had duidelijk gemaakt| dat het om beperkte activiteiten zou gaan.

5(Gestreefd wordt naar een coalitie) |die| een minimumprogram met gedoogsteun van de oppositie |moet mogelijk maken.|
elementen die samen met het werkwoord een min of meer vaste verbinding vormen; het betreft hier vooral de combinaties bekend staan, blijk geven (van), cadeau geven/krijgen, (het) eens worden (over), kennis maken (met), melding maken (van), plaats nemen, schuldig blijven, (zich) schuldig maken (aan), te berde brengen, te beurt vallen, te binnen schieten, te boven gaan, te lijf gaan, te hoop lopen (tegen), te koop lopen (met), te water laten, te woord staan, ten deel vallen; enkele voorbeeldzinnen zijn:

6(Er is vooral veel hout in die grote zaal) |waar| enkele honderden mensen |kunnen plaats nemen| aan tafels die rondom de dansvloer een halve meter hoger staan.

7(De omstandigheden) |waaronder| scholieren |moeten kennis maken| met hun leraren (is niet altijd ideaal.)

8(Teleurstellend acht ik het) |dat| op geen enkele wijze van deze activiteiten |is melding gemaakt.|

9(Daaraan kan worden toegevoegd) |dat| hij op uiterst cynische wijze |heeft blijk gegeven| van geringschatting voor zijn medemensen.

10(De onderhandelaars lieten weten) |dat| ze de pers pas na afloop van de bespreking |zouden te woord staan.|

Ook hier weer kan er soms sprake zijn van een overgang naar samenkoppelingen (bijv. kennismaken in 7). Vergelijk [12.3.4.3].

3

In de meeste andere gevallen is doorbreking door een inherent verbonden element regionaal te noemen, bijv. met een noodzakelijke bepaling van richting:

11Christine |zal| pas morgen |kunnen naar huis komen. |regionaal

Dergelijke gevallen komen vooral in Belgisch Nederlands (maar niet overal in dezelfde mate) voor.

Wel mogelijk in de standaardtaal zijn gevallen met een richtingaanduidend bijwoord zoals:

12(Uit een onderzoek op Curaçao is gebleken) |dat| het gebruik van erg veel thee je veel tannine |doet binnen krijgen. |

Weer is een scherpe grens met samenkoppelingen niet te trekken (zie [12.3.4.1] en [12.3.4.2]). Worden gevallen als binnenkrijgen , neerslaan , thuiskomen en dergelijke opgevat als scheidbare werkwoorden, dan is er geen sprake van doorbreking van de tweede pool.

Opmerking

Verdieping

Opmerking

In eindgroepen van drie of meer werkwoorden kan het doorbrekende niet-werkwoordelijke element in principe op verschillende plaatsen binnen de tweede pool staan. Gewoonlijk staat het vlak vóór het zelfstandig werkwoord, zoals in zin 1 hierboven of in ia, maar plaatsing tussen twee groepsvormende werkwoorden, zoals in ib, is hoewel weinig gebruikelijk niet uitgesloten. Vergelijk:

ia(Sommige kranten brachten het bericht) |dat| de firma zich aan misleiding van de fiscus |zou hebben schuldig gemaakt. |

b(Sommige kranten brachten het bericht) |dat| de firma zich aan misleiding van de fiscus |zou schuldig hebben gemaakt. |

versie	redacteur(en)	datum	opmerkingen
2.1		januari 2019	Automatische conversie van ANS 2.0
2.0	W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn	1997

Woordenboeken

Corpora en lexica

Overige bronnen