De volgende deelparagrafen bespreken de regels voor woordfonologie in meer detail:

Het zijn regels die verplicht werken binnen woorden, ook als een woord 'los', dus in isolatie, wordt uitgesproken. Sommige van deze regels werken ook over woordgrenzen heen. Dat geldt bijvoorbeeld voor Degeminatie: opeenvolgingen van twee identieke medeklinkers worden vermeden. Degeminatie werkt verplicht binnen een prosodisch woord, maar variabel in grotere domeinen. Vergelijk de volgende voorbeelden waarin twee t’s op elkaar volgen:

In een woord als praatte of grootte heeft de t de lengte van een enkel klanksegment, maar in de opeenvolging van woorden at tonijn kan er sprake zijn van een lange t:. De t· van de samenstelling kanttekening zit daar qua lengte tussen in.

Bij een lange t: komt de plof wat later dan bij een korte t. Zie Martens & Quené (1994) en Ernestus (2000).

Als degeminatie wordt toegepast over woordgrenzen heen, zoals in at tonijn, wordt die regel tot de zinsfonologie gerekend. De fonologische regels die verplicht binnen een woord worden toegepast en mogelijk ook over woordgrenzen heen, komen daarom ook aan de orde in 1.5 Verbonden spraak.

Onder de zinsfonologie vallen ook variabele fonologische regels, ook al kunnen die ook binnen het domein van een woord werken. Ook die komen aan de orde in 1.5 Verbonden spraak. Of zulke regels worden toegepast, hangt af van factoren als tekstsoort (voorgelezen tekst of spontane spraak), spreeksnelheid en spreekstijl, en er zijn ook individuele en regionale verschillen. Een voorbeeld van een variabele fonologische regel is klinkerreductie: een klinker in een onbeklemtoonde lettergreep kan worden gerealiseerd als een sjwa; zo kan het woord banaan worden uitgesproken als banan of als bənan. Ook kan die sjwa zelfs helemaal verdwijnen, in de uitspraak bnan. Het onderscheid tussen woordfonologie en zinsfonologie wordt ook wel aangeduid als het onderscheid tussen lexicale fonologie en postlexicale fonologie.

Het belang van dit onderscheid voor het Nederlands wordt beargumenteerd in Booij & Rubach (1987) en Booij (1996).

Fonologische regels hebben als effect dat morfemen meer dan één klankvorm kunnen hebben. Het morfeem hoed bijvoorbeeld heeft twee klankvormen, hut en hud, in respectievelijk hoed en hoeden. Deze klankvariatie is het effect van Finale Verscherping. Maar er zijn ook veel gevallen van klankvariatie in morfemen die niet het effect zijn van algemene fonologische regels. Een voorbeeld is de uitspraak van het adjectief goede als ɣujə naast de uitspraak ɣudə. De realisatie van een intervocalische d als j is geen algemene fonologische regel van het Nederlands. We kunnen bijvoorbeeld hoeden niet uitspreken als hujən. De variatie in de klankvorm van een morfeem of woord die niet bepaald wordt door algemene, zonder uitzondering werkende fonologische regels wordt aangeduid als morfo-lexicale allomorfie en apart besproken in paragraaf 1.4.