Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
9.6.2 Als naamwoordelijk deel van het gezegde
Adposities zonder complement kunnen ook fungeren als naamwoordelijk deel van het gezegde, zoals in (1)-(3). In al deze voorbeelden vinden we het werkwoord zijn, dat we dan kunnen beschouwen als een koppelwerkwoord. In veel gevallen valt er ook te denken aan een scheidbaar samengesteld werkwoord, waarvan dan alleen het partikel aanwezig is. Dit geldt voor de voorbeelden in (1). We kunnen bijvoorbeeld denken aan opgemaakt in (1a), uitgeschakeld in (1b) en binnengekomen in (1c). Maar dat geldt niet voor de voorbeelden in (2) en (3). We zouden in de gevallen in (3) wel nominale constituenten als complement kunnen denken, zoals de mode in (3a) en (3b), en dat plan in (3c) en (3d).
1aHet geld is op.
bDe winkeldeur stond open, maar het licht was uit.
cNog geen enkele stem is binnen.
dDe brug over de Cotticarivier is af.
eIk ben net een citroen. Alles is uit mij geperst. Alleen de schil is over.
fIk verzoek u af te ronden, want uw twee minuten zijn om.
gDe haalbaarheidsstudies, de bouwplannen en het financiële plaatje zijn rond.
2a[O]m kwart over drie is de school uit.
bZeker voor de wedstrijd ben ik op van de zenuwen.
cHet is dik aan tussen Kato (19) en Manuel (23), allebei nog in de running voor de eindzege in Idool.
3aTelevisiezenders beconcurreren elkaar met kookprogramma's. Hobbykoken is in.
bStrak design is uit. Ook hotels die het moeten hebben van hun strakke design zijn uit. Mensen op zakenreis kiezen opnieuw voor gezelligheid.
cCrèches de Schaerbeek wil een kinderdagverblijf bouwen in een stadstuin in Schaarbeek, maar de buurtbewoners zijn tegen.
dDe zaal mocht er nog even vliegensvlug over stemmen: 87 procent was voor.
FL/KR de 2 paragrafen hieronder vervangen door de paragrafen eronder.Deze functie is niet duidelijk van de vorige af te grenzen omdat men het gebruik als naamwoordelijk deel in veel gevallen op een scheidbaar werkwoord kan terugvoeren. Het voorzetselbijwoord is dan te beschouwen als een restant van een deelwoord van een scheidbaar werkwoord. [[iets over andere typen bepalingen?]] Voorbeelden:In andere gevallen, met name bij het werkwoord zijn, ligt deze interpretatie minder voor de hand. : FL Vanaf hieronder tot einde nieuw toegevoegdZinnen waarin een adpositie zonder complement als naamwoordelijk deel van het gezegde voorkomt, zijn dus niet altijd duidelijk af te bakenen van die waarin het voorzetselbijwoord deel uitmaakt van een scheidbaar samengesteld werkwoord. Bij de zinnen in (1) kan men namelijk een scheidbaar samengesteld werkwoord denken (bijv. opmaken in (1a), uitschakelen in (1b)). De partikels op het eind van de zinnen (1a)-(1g) zijn dan te beschouwen als restanten van deelwoorden van scheidbaar samengestelde werkwoorden (bijv. op van opgemaakt, uit van uitgezet). Een zin als (1b) De winkeldeur stond open, maar het licht was uit lijkt dan enigszins op een zin als Buiten en binnen hebben we de grote lichten aangezet, met dat verschil dat in het geval van een naamwoordelijk deel van het gezegde steeds zijn als koppelwerkwoord gebruikt wordt, en dat enkel het bijwoordelijk deel van het deelwoord in de zin verschijnt (bijv. uit en niet uitgezet).
In gevallen zoals in (2) kan er geen scheidbaar samengesteld werkwoord bij de zinnen worden gedacht, en kan er evenmin een nominale constituent als complement worden gedacht. In die gevallen is de overeenkomst met de corresponderende voor- of achterzetsels vrijwel alleen maar op vorm gebaseerd en is er geen duidelijke semantische relatie (bijvoorbeeld tussen Om kwart over drie is de school uit en Hij liep de school uit) .
Verder lezen
Literatuur
  • (Broekhuis 2013)
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    3.0 M. Beliën, K. Rys januari 2021
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997 hoofdstuk 9,../../data/archief/ans2/e-ans/09/body.html;
    Interessante links