Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
14.4.6.1 Adjectieven en equivalenten
Verder lezen
Als in de vierde positie een bepaald hoofdtelwoord staat, dan kan er een lidwoord, genitief of voornaamwoord (in de tweede positie) gevolgd door een rangtelwoord (in de derde positie) aan voorafgaan (zie 1a). Het rangtelwoord kan er echter ook op volgen. Het is dan een voorbepaling bij de kern van de naamwoordelijke constituent (zie 1b). Vergelijk:
1aDe eerste drie kinderen (kregen een prijs.)
bDe drie eerste kinderen (kregen een prijs.)
Tussen beide constructies bestaat er een betekenisverschil. In 1a gaat het om één groep kinderen, waarvan de nummers één, twee en drie een prijs kregen. In 1b gaat het daarentegen over drie groepen kinderen waarvan telkens het eerste kind uit de reeks een prijs kreeg. Met die betekenis is alleen de constructie mogelijk waarin het rangtelwoord voorbepaling is bij de kern. In de praktijk komt deze laatste constructie ook voor in de betekenis van 1a, maar dit gebruik is niet aan te bevelen omdat daardoor misverstand over de precieze bedoeling kan ontstaan.
In de derde positie kan behalve een rangtelwoord ook een andere adjectivische constituent voorkomen, meestal een overtreffende trap, bijv.:
2de oudste twee kinderen
3de beste drie kandidaten
Deze adjectivische constituent kan dan ten opzichte van de combinatie bepaald hoofdtelwoord + substantief beperkend gebruikt worden en krijgt soms (met name als het geen overtreffende trap betreft) een extra accent (bijv. een contrastaccent). Met behoud van dat accentpatroon kan in dergelijke gevallen de adjectivische constituent ook als voorbepaling van de kern in de naamwoordelijke constituent optreden. Vergelijk bijv. met elkaar:
4aDie gáve twee delen (houd ik, maar die kapótte (twee delen) stuur ik terug.)
bDie twee gáve delen (houd ik, maar die (twee) kapótte (delen) stuur ik terug.)
Heeft de zin betrekking op twee gelijke groepen van zelfstandigheden (twee keer twee delen), dan is zowel de volgorde van 4a als die van 4b mogelijk. Gaat het daarentegen over ongelijke groepen (bijv. twee delen tegenover een heleboel andere), dan is alleen de volgorde uit 4b mogelijk. Vergelijk met 4a in dit verband de volgende zin, waarin het telwoord één in de derde positie van de determinator adjectivisch gebruikt is en waarin alleen maar van twee paren sprake kan zijn:
5Die ene twee delen (houd ik, maar die andere (twee delen) stuur ik terug.)
Voorbeelden van een adjectivische constituent in de derde positie die niet beperkend gebruikt is ten opzichte van de combinatie bepaald hoofdtelwoord + substantief, zijn:
6de statige drie Wijzen (op dat schilderij)
7de beroemde drie torens (van Gent)
In 6 en 7 vormen het hoofdtelwoord en het substantief een soort eenheid ('drie wijzen' respektievelijk 'drie torens') waar de adjectivische constituent (statige respectievelijk beroemde) een eigenschap van noemt. Bij sommige combinaties van telwoord en substantief is er sprake van een zeer hechte semantische eenheid, zodat de volgorde adjectief + telwoord + substantief ook duidelijk de meest voor de hand liggende is, bijv.:
8de vermoeide eerste ministers
Zie ook [14.4.2].
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997
    Interessante links