Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
12.4.2.2.2.4 Nominalisaties met uitheemse achtervoegsels
Nominalisatie met een uitheems suffix zien we in de woorden in Tabel 1. Deze suffixen worden onder de tabel in meer detail besproken. De aanwezigheid van een specifiek suffix moet voor ieder woord afzonderlijk geleerd worden, met uitzondering van het suffix -atie, dat productief gebruikt bij uitheemse werkwoorden waarvan de stam op -(is)eer eindigt, zoals in redenatie en stabilisatie. Als de stam van het basiswerkwoord uitgaat op het suffix -eer, wordt dit suffix vervangen door het nominaliserende suffix: rend-eer - rend-ement.
Tabel 1. Nominalisatie met uitheemse suffixen
suffix basiswoord nominalisatie
-ade telefoneren telefon-ade
-age masseren mass-age
-ande offeren offer-ande
-atie pacificeren pacific-atie
-ement renderen rend-ement
-ie substitueren substitut-ie
Verder lezen
-ade
Substantieven met het suffix -ade komen voor bij enkele werkwoorden met een stam op -eer, zoals galoppade ‘het galopperen’, kanonnade ‘het kanonneren’, en telefonade ‘het telefoneren’.
-age
De meeste abstracta op -age komen eveneens voor naast werkwoorden met een stam op -eer. Ze kunnen gezien worden als afleidingen daarvan, waarbij -eer weggelaten is en het achtervoegsel -age daarvoor in de plaats gekomen is, bijv. masseren - massage. Voorbeelden zijn verder: arbitrage, chantage, colportage, rapportage, spionage, tatoeage. In mindere mate is -age toegevoegd aan de stam van een inheems, werkwoord, bijv. lekkage, slijtage en vrijage.
-atie
Ook het suffix -atie wordt gebruikt om nominalisaties van werkwoorden met een stam op -eer te maken, met vervanging van -eer door -atie. Nieuwe werkwoorden op -eer worden gecreëerd door het suffix -iseer, en we vinden daarom veel nominalisaties die eindigen op -isatie, zoals stabilisatie en sterilisatie. Het achtervoegsel -atie komt daarbij in de plaats van -eer. Het procedé is productief. Voorbeelden zijn: confrontatie, evacuatie, felicitatie, fermentatie, installatie, misinterpretatie en presentatie.
Uitzonderlijk is de combinatie van -atie met een inheems werkwoord. Dit vinden we in het speelse woord bibberatie bij het werkwoord bibberen.
De concurrentie tussen -ering en -atie
Verdieping
De concurrentie tussen -ering en -atie
Van de meeste uitheemse werkwoorden met een stam op -eer kunnen abstracta afgeleid worden door middel van het suffix -ing, maar daarnaast behoren ook afleidingen op -atie tot de mogelijkheden tenzij er al een verwant ander (ontleend) substantief voorkomt zoals assistentie, bombardement, conclusie, discussie, reactie.
In een aantal gevallen komt zowel een afleiding op -ering als een op -atie voor, bijv. differentiëring/differentiatie, industrialisering/industrialisatie. Daarbij kan een geografisch verschil in voorkeur optreden - in Belgisch-Nederlands worden dan gemakkelijker vormingen op -atie gebruikt -, maar soms ook een verschil in betekenis, bijv. delegering/delegatie, notering/notatie, situering/situatie. Het karakter van nomen actionis kan bij -ering sterker zijn dan bij -atie. Zo denken we bij situering eerder aan de handeling, en bij situatie aan het resultaat ervan.
Zie ook Theissen (1999).
-ie
Naast nominalisaties met -atie vinden we ook nominalisaties met het suffix -ie. De klinker i van dit suffix is steeds onbeklemtoond. Soms corresponderen ze met werkwoorden op -eren, maar in andere gevallen valt er geen corresponderend basiswerkwoord aan te wijzen, zoals bij de nominalisatie erectie. Er is daarbij ook vaak sprake van stamallomorfie, zoals bij productie, waar de allomorf product van produc in het werkwoord produceren optreedt. Deze nominalisaties zijn doorgaans ontleend aan het Latijn.
Tabel 2. Nominalisaties op -ie
werkwoord nominalisatie
concluderen conclusie
deleren deletie
dirigeren directie
exerceren exercitie
noteren notatie
evolueren evolutie
produceren productie
consumeren consumptie
domineren dominantie
convergeren convergentie
condoleren condoleantie
In sommige gevallen is het corresponderende werkwoord juist afgeleid van het substantief. Zo is discussiëren afgeleid van discussie.
-ement
Een aantal werkwoorden met een stam op -eer hebben een corresponderende nominalisatie op -ement, zoals amendement, bombardement, mankement en rendement. Er is ook een enkel woord afgeleid van een inheems werkwoord, zoals dreigement.
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    3.0 Geert Booij juni 2022
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997 hoofdstuk 12,../../data/archief/ans2/e-ans/12/body.html;
    Interessante links