12.4.2.2.2.4 Nominalisaties met uitheemse achtervoegsels
Nominalisatie met een uitheems suffix zien we in de woorden in Tabel 1. Deze
suffixen worden onder de tabel in meer detail besproken. De aanwezigheid van een
specifiek suffix moet voor ieder woord afzonderlijk geleerd worden, met
uitzondering van het suffix -atie, dat productief
gebruikt bij uitheemse werkwoorden waarvan de stam op
-(is)eer eindigt, zoals in
redenatie
en stabilisatie. Als de stam van het
basiswerkwoord uitgaat op het suffix -eer, wordt
dit suffix vervangen door het nominaliserende suffix:
rend-eer -
rend-ement.
Tabel 1. Nominalisatie met uitheemse suffixen
suffix | basiswoord | nominalisatie |
-ade | telefoneren | telefon-ade |
-age | masseren | mass-age |
-ande | offeren | offer-ande |
-atie | pacificeren | pacific-atie |
-ement | renderen | rend-ement |
-ie | substitueren | substitut-ie |
Verder lezen
-ade
Substantieven met het suffix -ade komen voor bij
enkele werkwoorden met een stam op -eer, zoals
galoppade ‘het galopperen’,
kanonnade ‘het kanonneren’,
en telefonade ‘het telefoneren’.
-age
De meeste abstracta op -age komen eveneens voor
naast werkwoorden met een stam op -eer. Ze kunnen
gezien worden als afleidingen daarvan, waarbij -eer weggelaten is
en het achtervoegsel -age daarvoor in de plaats
gekomen is, bijv. masseren -
massage. Voorbeelden zijn
verder: arbitrage,
chantage,
colportage,
rapportage,
spionage,
tatoeage. In mindere mate is
-age toegevoegd aan de stam van een inheems,
werkwoord, bijv. lekkage,
slijtage en
vrijage.
-atie
Ook het suffix -atie wordt gebruikt om
nominalisaties van werkwoorden met een stam op -eer
te maken, met vervanging van -eer door -atie. Nieuwe werkwoorden op -eer worden gecreëerd door het suffix -iseer, en we vinden daarom veel nominalisaties die eindigen op
-isatie, zoals
stabilisatie en
sterilisatie. Het
achtervoegsel -atie komt daarbij in de plaats van
-eer. Het procedé is productief. Voorbeelden
zijn: confrontatie,
evacuatie,
felicitatie,
fermentatie,
installatie,
misinterpretatie en
presentatie.
Uitzonderlijk is de combinatie van -atie met een
inheems werkwoord. Dit vinden we in het speelse woord
bibberatie bij het werkwoord
bibberen.
De concurrentie tussen -ering en -atie
Verdieping
De concurrentie tussen -ering en -atie
Van de meeste uitheemse werkwoorden met een stam op -eer kunnen abstracta afgeleid worden door middel van het
suffix -ing, maar daarnaast behoren ook
afleidingen op -atie tot de mogelijkheden
tenzij er al een verwant ander (ontleend) substantief voorkomt zoals
assistentie,
bombardement,
conclusie,
discussie,
reactie.
In een aantal gevallen komt zowel een afleiding op -ering als een op -atie voor,
bijv.
differentiëring/differentiatie,
industrialisering/industrialisatie.
Daarbij kan een geografisch verschil in voorkeur optreden - in
Belgisch-Nederlands worden dan gemakkelijker vormingen op -atie gebruikt -, maar soms ook een verschil
in betekenis, bijv.
delegering/delegatie,
notering/notatie,
situering/situatie.
Het karakter van nomen actionis kan bij -ering sterker zijn dan bij -atie. Zo denken we bij
situering eerder aan
de handeling, en bij
situatie aan het
resultaat ervan.
Zie ook Theissen (1999).
-ie
Naast nominalisaties met -atie vinden we ook
nominalisaties met het suffix -ie. De klinker
i van
dit suffix is steeds onbeklemtoond. Soms corresponderen ze met werkwoorden op
-eren, maar in andere gevallen valt er geen
corresponderend basiswerkwoord aan te wijzen, zoals bij de nominalisatie
erectie. Er is daarbij ook
vaak sprake van stamallomorfie, zoals bij
productie, waar de allomorf
product van
produc in het werkwoord
produceren optreedt. Deze
nominalisaties zijn doorgaans ontleend aan het Latijn.
Tabel 2. Nominalisaties op -ie
werkwoord | nominalisatie |
concluderen | conclusie |
deleren | deletie |
dirigeren | directie |
exerceren | exercitie |
noteren | notatie |
evolueren | evolutie |
produceren | productie |
consumeren | consumptie |
domineren | dominantie |
convergeren | convergentie |
condoleren | condoleantie |
In sommige gevallen is het corresponderende werkwoord juist afgeleid van het
substantief. Zo is discussiëren
afgeleid van discussie.
-ement
Een aantal werkwoorden met een stam op -eer hebben
een corresponderende nominalisatie op -ement, zoals
amendement,
bombardement,
mankement en
rendement. Er is ook een
enkel woord afgeleid van een inheems werkwoord, zoals
dreigement.
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
3.0 | Geert Booij | juni 2022 | |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 | hoofdstuk 12,../../data/archief/ans2/e-ans/12/body.html; |