Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
8.7.4 Scheidbaarheid van voornaamwoordelijke bijwoorden
Verder lezen
1
De delen van een voornaamwoordelijk bijwoord kunnen in veel gevallen door andere elementen in de zin van elkaar gescheiden worden. Deze splitsing brengt gewoonlijk geen betekenisverschil met zich mee, maar kan als een stilistische variant beschouwd worden. Gesplitste voornaamwoordelijke bijwoorden komen vooral in de gesproken taal veelvuldig voor, ongesplitste vooral in meer schrijftalig taalgebruik. Voorts kunnen bij de keuze voor de ene of de andere vorm geografische verschillen in voorkeur optreden; in België is het gebruik van ongesplitste vormen gewoner dan in Nederland. Voorbeelden met beide mogelijkheden zijn:
1aDe redactie bleek daar niet zo tevreden mee te zijn.
bDe redactie bleek daarmee niet zo tevreden te zijn.
2aDat is iets waar ik niet aan durf te denken.
bDat is iets waaraan ik niet durf te denken.
3aHier kun je die vlekken wel mee uitwissen.
bHiermee kun je die vlekken wel uitwissen.
4aHij zei dat hij daar heel erg mee inzat.
bHij zei dat hij daarmee heel erg inzat.
De plaatsing in de zin van de delen van gesplitste voornaamwoordelijke bijwoorden (en van ongesplitste vormen) wordt behandeld in het onderdeel over de woordvolgorde [21] (zie onder meer [21.3.2.1/i3, Opmerking 5] [21.3.5.2] [21.4.6/2] [21.5.2.2]).
2
Daarnaast bestaan er gevallen waar splitsing (vrijwel) de enige mogelijkheid is en gevallen waar (vrijwel) alleen ongesplitste voornaamwoordelijke bijwoorden kunnen voorkomen.
Bij persoonlijke voornaamwoordelijke bijwoorden, samengesteld met het per definitie onbeklemtoonde er-, is de tendens tot splitsing heel algemeen. Vergelijk dit met de pendanten met daar-, bijv.:
5aJe hoeft er echt niet meer op te rekenen.
bJe hoeft erop echt niet meer te rekenen.uitgesloten
cJe hoeft daarop echt niet meer te rekenen.
6a(Heb je een nieuwe sterrekijker?) Mag ik er eens door kijken?
bMag ik eens erdoor kijken?twijfelachtig
cDaardoor wil ik wel eens kijken.
Vragende voornaamwoordelijke bijwoorden met als tweede lid naartoe, heen, langs of vandaan worden nagenoeg altijd gesplitst:
7aWaar ga je naartoe?
bWaar naartoe ga je?twijfelachtig
8aWaar ga jij heen?
bWaarheen ga jij?
9aWaar moeten we langs?
bWaarlangs moeten we?twijfelachtig
10aWaar kom jij vandaan?
bWaarvandaan kom jij?twijfelachtig
Opmerking
Verdieping
Opmerking
Het gebruik van al dan niet gesplitste voornaamwoordelijke bijwoorden en de plaats daarvan in gevallen als:
iaIk ben er bang voor dat hij het niet haalt.
bIk ben ervoor bang dat hij het niet haalt.uitgesloten
iiaIk ben erover gevallen.
bIk ben er gevallen over.uitgesloten
wordt (mede) bepaald door de regels van de woordvolgorde [21.5.3]. Door gebrek aan voldoende voorstudies is deze kwestie hier echter vooralsnog niet uitputtend te behandelen.
Splitsing is de enige mogelijkheid bij de onbepaalde voornaamwoorden (deze worden altijd los van elkaar geschreven). Bij uitbreiding met andere zinsdelen blijkt namelijk dat deze tussen de leden staan, bijv.:
11aHij had ergens aan teruggedacht.
bHij had ergens met plezier aan teruggedacht.
12aJoost was overal van op de hoogte.
bJoost was overal naar behoren van op de hoogte.
Uitsluitend ongesplitst komen enkele voornaamwoordelijke bijwoorden voor wanneer ze de functie van bijwoordelijke bepaling (veelal van tijd of reden) vervullen, bijv.:
13aHet was al laat; daarom gingen we naar huis.
bHet was al laat; daar gingen we om naar huis.uitgesloten
Soortgelijke gevallen tonen de volgende voorbeelden:
14Tot slot volgde een staande ovatie; daarop verliet de pianist het podium.
15Eerst belde Rik op; daarna kwam Carel persoonlijk feliciteren.
16Er was forse kritiek op de spreker; daarnaast werden bezwaren geuit over de geluidsinstallatie.
Ook het vragende waarom kan niet gesplitst voorkomen:
17aWaarom heb je die postzegels weggegooid?
bWaar heb je die postzegels om weggegooid?uitgesloten
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997
    Interessante links