8.7.4 Scheidbaarheid van voornaamwoordelijke bijwoorden
Verder lezen
1
De delen van een voornaamwoordelijk bijwoord kunnen in veel gevallen door
andere elementen in de zin van elkaar gescheiden worden. Deze splitsing
brengt gewoonlijk geen betekenisverschil met zich mee, maar kan als een
stilistische variant beschouwd worden. Gesplitste voornaamwoordelijke
bijwoorden komen vooral in de gesproken taal veelvuldig voor, ongesplitste
vooral in meer schrijftalig taalgebruik. Voorts kunnen bij de keuze voor de
ene of de andere vorm geografische verschillen in voorkeur optreden; in
België is het gebruik van ongesplitste vormen gewoner dan in Nederland.
Voorbeelden met beide mogelijkheden zijn:
De plaatsing in de zin van de delen van gesplitste voornaamwoordelijke
bijwoorden (en van ongesplitste vormen) wordt behandeld in het onderdeel
over de
woordvolgorde
[21] (zie onder
meer
[21.3.2.1/i3, Opmerking 5]
[21.3.5.2]
[21.4.6/2]
[21.5.2.2]).
2
Daarnaast bestaan er gevallen waar splitsing (vrijwel) de enige
mogelijkheid is en gevallen waar (vrijwel) alleen ongesplitste
voornaamwoordelijke bijwoorden kunnen voorkomen.
Bij persoonlijke voornaamwoordelijke bijwoorden, samengesteld met het per
definitie onbeklemtoonde er-, is de tendens tot splitsing heel
algemeen. Vergelijk dit met de pendanten met daar-, bijv.:
Vragende voornaamwoordelijke bijwoorden met als tweede lid
naartoe, heen, langs of
vandaan worden nagenoeg altijd gesplitst:
Opmerking
Verdieping
Opmerking
Het gebruik van al dan niet gesplitste voornaamwoordelijke bijwoorden en
de plaats daarvan in gevallen als:
wordt (mede) bepaald door de regels van de
woordvolgorde
[21.5.3]. Door gebrek aan voldoende voorstudies is deze kwestie
hier echter vooralsnog niet uitputtend te behandelen.
Splitsing is de enige mogelijkheid bij de onbepaalde voornaamwoorden (deze
worden altijd los van elkaar geschreven). Bij uitbreiding met andere
zinsdelen blijkt namelijk dat deze tussen de leden staan, bijv.:
Uitsluitend ongesplitst komen enkele voornaamwoordelijke bijwoorden voor
wanneer ze de functie van bijwoordelijke bepaling (veelal van tijd of reden)
vervullen, bijv.:
Soortgelijke gevallen tonen de volgende voorbeelden:
14Tot slot volgde een staande ovatie;
daarop verliet de pianist het
podium.
15Eerst
belde Rik op; daarna kwam Carel persoonlijk
feliciteren.
16Er was forse kritiek op de spreker;
daarnaast werden bezwaren geuit over de
geluidsinstallatie.
Ook het vragende waarom kan niet gesplitst voorkomen:
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 |