26.7.2 Betekenis
Verder lezen
Naar de betekenis kunnen zes types van zinnen met balansschikking
onderscheiden worden.
-
In een eerste betekenistype wordt iets uitgedrukt wat algemene geldigheid heeft. Voorbeelden:1Er is geen mens of hij moet sterven.(= 'Er is geen mens die niet moet sterven.')2Ik kon geen woord zeggen of Louise begon te lachen.(= 'Als ik ook maar een woord zei, begon Louise te lachen.')3We spraken niemand of hij was zeer ingenomen met het plan.(= 'Iedereen die we spraken was zeer ingenomen met het plan.'4Je kunt tegenwoordig nergens meer komen of je hoort achtergrondmuziek.(= 'Waar je tegenwoordig ook komt(, ) hoor je/je hoort achtergrondmuziek.')
-
Een tweede type is dat waarbij in de voorzin wordt uitgedrukt dat een bepaalde graad van iets niet wordt bereikt, wat resulteert in de situatie die in de of -zin wordt genoemd. Voorbeelden:5Hij is niet zo dom of hij weet het.(= 'Hij is niet zo dom dat hij het niet weet.')6Zoveel heeft hij niet te doen of hij kan nog wel wat schrijfwerk voor zijn rekening nemen.(= 'Wat hij allemaal te doen heeft, is geen belemmering voor hem om nog wat schrijfwerk voor zijn rekening te kunnen nemen.')
-
Bij een derde type volgt de in de of-zin uitgedrukte situatie onmiddellijk op die van de voorzin. Voorbeelden:7Nauwelijks waren we thuis of het begon hard te regenen.(= 'Direct na onze thuiskomst begon het hard te regenen.')8Nog maar net had ik dit gezegd of hij stond op en ging weg.(= 'Nog maar net had ik dit gezegd toen hij opstond en wegging.')
-
In andere gevallen volgt de in de of-zin uitgedrukte situatie onmiddellijk op een situatie die moet blijken uit context en/of situatie. Voorbeeld:9(We waren in de tuin gaan zitten.) Het duurde niet lang of het begon hard te regenen.(= 'Al gauw begon het hard te regenen.')
-
In een vijfde type heeft de voorzin ten opzichte van de of -zin de betekenis van 'bijna' of 'net niet'. Voorbeelden:10Het scheelde geen haar of hij was verdronken.(= 'Op een haar na was hij verdronken.')11Er ontbrak weinig aan of we hadden de meerderheid.(= 'Er ontbrak weinig aan dat we de meerderheid hadden.')
-
In het zesde hier onderscheiden type heeft de voorzin ten opzichte van de of-zin de betekenis van 'zeker', 'ongetwijfeld', 'noodzakelijkerwijs' en dergelijke. Voorbeelden:12Het kan niet missen of hij wordt voorzitter.(= 'Hij wordt beslist voorzitter.')13We wisten niet beter of ze was als eerste aangekomen.(= 'Voorzover we wisten was ze als eerste aangekomen.')14Ik twijfel er niet aan of Gerard komt morgen.(= 'Ik twijfel niet aan Gerards komst morgen.')
Literatuur
Interessante links
ANS
Taaladvies
Dagenta
Taalportaal
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 |