Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
9.5.3 Een overzicht van adposities met een voornaamwoordelijk bijwoord als complement
Niet alle adposities kunnen een voornaamwoordelijk bijwoord als complement hebben. We vinden het voornaamwoordelijk bijwoord met name bij heel frequent gebruikte, korte vormen die ook als voorzetsel dienst doen. Dus naast in de bus, met het voorzetsel in, vinden we ook erin, met het voornaamwoordelijk bijwoord er. Ook wordt het voornaamwoordelijk bijwoord gebruikt als complement van vormen die we kennen als omzetsel. Denk bijvoorbeeld aan tegen deze muur aan, met het omzetsel tegen ... aan en hiertegenaan, waarin de vorm tegenaan (nu aan elkaar vast geschreven) het voornaamwoordelijk bijwoord hier als complement heeft. Ook bij sommige vormen die we kennen als voorzetseluitdrukkingen komen we wel voornaamwoordelijke bijwoorden als complement tegen, zoals in op grond daarvan, met de adpositie op grond van en het voornaamwoordelijk bijwoord daar.
De minder vaak gebruikte, vaak formelere en langere voorzetsels vinden we niet samen met een voornaamwoordelijk bijwoord. Gedurende, bijvoorbeeld, wordt alleen maar als voorzetsel gebruikt en kan geen voornaamwoordelijk bijwoord als complement hebben. Dus naast een voorzetselconstituent als gedurende het hele seizoen komen we geen adpositieconstituent tegen als ergedurende. Verder is het de vraag of achterzetsels kunnen corresponderen met een adpositie met een voornaamwoordelijk bijwoord als complement.
Verder lezen
Adposities die corresponderen met een voorzetsel
[[Nog aan denken: ligt er bovenop]] FL/KR 'bovenop' toegevoegd aan tabelNiet alle adposities kunnen een voornaamwoordelijk bijwoord als complement hebben. Veel voorzetsels kunnen dat wel, en dan met name de veelvoorkomende, relatief 'korte' voorzetsels, niet de langere, meer formele voorzetsels.
Enkele combinaties van meer formele voorzetsels
iaWe blijven ondanks alles vrienden.
b*We blijven erondanks vrienden.
iiaRobuuste economische groei bleek ook uit de gisteren bekendgemaakte purchasing managers index. Volgens deze is de economische activiteit in oktober verder toegenomen.
b*Daarvolgens is de economische activiteit in oktober verder toegenomen.
iiiaIk herinner mij een debat van een jaar of drie geleden, tijdens hetwelk de minister meldde dat sprake was van een forse tegenvaller.
b*…, waartijdens de minister meldde dat sprake was van een forse tegenvaller.
De tabel hieronder laat zien welke voorzetsels ook als adpositie kunnen voorkomen met een voornaamwoordelijk bijwoord als complement.
Merk op dat de vormen met en tot niet voorkomen met een voornaamwoordelijk bijwoord als complement; in plaats daarvan worden mee en toe gebruikt (dus niet ermet, maar ermee, en niet ergens tot, maar ergens toe).
Naar en van kunnen wel een voornaamwoordelijk bijwoord als complement hebben, maar niet als ze de richting van een verplaatsing beschrijven. In die gevallen wordt heen of naartoe gebruikt in plaats van naar, en af, vanaf of vandaan in plaats van van.
In België komt van af en toe ook wel met een voornaamwoordelijk bijwoord voor om de richting van een verplaatsing te beschrijven, zoals in de (geconstrueerde) voorbeelden hieronder. Dat gebruik behoort echter niet tot de standaardtaal. Dit zijn voorbeelden uit ANS2; ik weet niet wat de status ervan is, Taaladvies zegt er volgens mij niks over. KR: volgens mij is het geen Belgisch-Nederlands maar ‘regionaal’ (zoals het ook in ANS2 gelabeld wordt); volgens mij hoeven we met deze opmerking dus verder niks te doen en kan de voetnoot zo blijven als ze is.
iaZe sprong ervan in BN: -ST Deze vorm komt af en toe voor in standaardtalige contexten in het Belgische Nederlands, maar kan volgens de redactie  op basis van de beschikbare informatie over het gebruik ervan niet tot de standaardtaal worden gerekend.
bKom daarvan! in BN: -ST Deze vorm komt af en toe voor in standaardtalige contexten in het Belgische Nederlands, maar kan volgens de redactie  op basis van de beschikbare informatie over het gebruik ervan niet tot de standaardtaal worden gerekend.
Voorzetsel Corresponderende adpositie met voornaamwoordelijk bijwoord als complement
aan In 1980 nam Albert Lassche petit-restaurant 'Marjo' te Zwartsluis over. Hij gaf er een nieuwe naam aan: 'De Albatros'.
In Rouveen wordt ... een gekostumeerde voetbalwedstrijd gehouden. Vele prominenten zullen hieraan deelnemen.
achter Je had het gemeentehuis, dan het huis van grootvader, dan het postkantoor en daarachter woonden wij.
bij Mensen met een gokverslaving zijn hier alvast niet bij gebaat.
binnen Dat is een vorm waarbinnen je van alles kunt uitproberen.
boven [I]n de grachten en de vijvers zwemmen beschermde alligators en erboven zwermen ontelbare exotische vogels.
bovenop Maar door de dikke kleilaag (80 cm) die er bovenop ligt, kan dat geen kwaad, zegt Erik Mostert van Rijkswaterstaat.Internet, geraadpleegd 22 februari 2021 
Daar ginds, niet ver van het huis verwijderd, staat het rijstblok: de stamper ligt er boven op.Johan Jacob Antonie Goeverneur, 1883. De heele wereld rond: een leesboek tot bevordering van natuur-, landen- en volkenkennis, p. 42.
buiten Ik heb zoveel van hem geleerd, zowel op het veld als erbuiten.
door Het treinverkeer rondom Amsterdam was hierdoor urenlang gestremd.
in Het gebied waar de olie in terecht komt, is de habitat van bedreigde vogelsoorten, garnalen en oesters.
Je moet ergens in geloven.
We denken dat we veel hebben geleerd uit onze geschiedenis, maar ik geloof daar niet zo in.
langs Hij maakt tentoonstellingen waar je enkele keren langs moet lopen om ze goed te zien.
met De schaar waarmee de navelstreng werd doorgeknipt, ligt in een rode emmer.
na Facebook kreeg een aanmaningsbrief, waarna de instellingen zijn aangepast.
naar We kijken ergens naar en denken meteen hetzelfde.
Ik ga er graag naartoe.
Ik zie het werken op de molen als een hobby en ga er graag heen.Internet, geraadpleegd 24 april 2018 
naast [H]et huis ernaast ... is afgebrand.
Zo adviseert de raad om speelgoed, vloeren en kussenslopen elke dag schoon te maken. Daarnaast moeten kinderen ook elke keer hun handen wassen wanneer ze uit de zandbak komen.
om Ik moest erom lachen.
onder Als je samen de schouders ergens onder zet, dan loopt het altijd goed af.
op Besprenkel ook de croûtons met olie en zet de tomaten erop.
Daar mag je best trots op zijn.
Je moet overal op voorbereid zijn.
Directeur Lensing kreeg vrijdagmiddag een „signaal uit Frankrijk” dat ook zijn lasagnes verdacht zijn. Daarop besloot hij zondagmiddag alle diepvrieslasagnes – ruim 25.000 stuks – terug te halen.
over Er zijn wel degelijk ontwikkelingen waarover de burger heel tevreden zou moeten zijn.
rond opmerking over variatie: meer in België? NB: KR meldt: In Van Dale staat er: waarrond: voornaamwoordelijk bijwoord; 1. BE waaromheen. Nog even checken welke Van Dale en dan toevoegen, met verwijzing naar de juiste Van Dale. Het voorhoofd is versierd met een peervormige roze diamant van 52,5 karaat waarrond enkele kleinere stenen geschikt zijn. in BN Deze vorm komt geregeld voor in standaardtalige contexten in het Belgische Nederlands en kan volgens de redactie op basis van de beschikbare gebruiksdata als deel van de standaardtaal worden beschouwd. Ook in de Dikke Van Dale online (geraadpleegd in april 2021) worden vormen als errond en waarrond als Belgische standaardtaal gelabeld.
tegen Hoe kun je het publiek hiertegen beschermen?
tegenover De snackbar ertegenover was vroeger van mij.
tot Ik denk niet dat de rechtszaak ergens toe zal leiden.
tussen We serveren geroosterd brood met daartussen onder meer sla, ham, kip, tomaatjes en kaas.
uit In enkele seconden moet de luier wel honderd milliliter vocht opnemen, geen druppel mag eruit lopen.
De chef-kok ... ging door een diep dal, maar hij klauterde eruit en lijkt levenslustiger dan ooit.
Als je in zijn huis rondkeek, kon je nergens uit opmaken wat voor werk hij gedaan had.
Hij vroeg een paar keer hetzelfde, waaruit ik opmaakte dat hij vooral bezig was het gesprek gaande te houden.
van We schrokken ervan.
We hadden hier vorig jaar een Australisch paard dat gewoon verder galoppeerde toen de ruiter ervanaf was gevallen.
Aan het begin van de Zeeweg waren de twee amazones die op de paarden reden eraf gevallen.Internet, geraadpleegd 24 april 2018 
Onze klanten komen overal vandaan./[A]ls ik ergens 6.000 euro vandaan |zou halen|, zou hij het voor me in orde maken.
vanaf
Het hiernaast geïllustreerde gebruik komt af en toe voor, maar combinaties met een bijwoord van plaats zijn gebruikelijker: vanaf hier/daar/waar.
!Zo voorziet bijvoorbeeld het Clingendael-plan ook in vaartuigen waarvanaf luchtmachthelikopters en landmacht- en marinierseenheden kunnen worden ingezet.
vanuit
Het hiernaast geïllustreerde gebruik komt af en toe voor, maar combinaties met een bijwoord van plaats zijn gebruikelijker: vanaf hier/daar/waar.
![Hij is] zo klein dat hij ternauwernood tot de heupen van vrouwen reikt. Dat is van grote invloed op ... het lage perspectief waarvanuit hij de gebeurtenissen om hem heen gadeslaat. !Om problemen te kunnen aanpakken moet je weten hoe het wèl kan, waar het wèl goed gaat. Je lost ook vaak meer op door daar vanuit op te bouwen.
voor Op belangrijke momenten, of vlak daarvoor, ging het mis.
Ze deinzen nergens voor terug.
voorbij De winkel is een hindernisloop. Om de paar meter wacht de consument een uitdaging. Er is training voor nodig om daar voorbij te komen.
zonder
Niet alle taalgebruikers vinden voorbeelden van zonder en een voornaamwoordelijk bijwoord acceptabel. Taaladvies.net  noemt dit gebruik 'verouderd'. Voor oudere voorbeelden, zie bijvoorbeeld waarzonder  en daarzonder  in het WNT.
!Ik heb een uitgebreide behandeling van hoge kwaliteit gekregen en daarzonder zou ik het niet overleefd hebben.
!Ik zou daar niet zonder kunnen, denk ik.
Adposities die corresponderen met achterzetsels?
FL/KR : deze alinea aangepastSommige taalkundigen nemen aan dat ook adposities die corresponderen met achterzetsels een voornaamwoordelijk bijwoord als complement kunnen krijgen; zij zeggen dat erin in (1a) correspondeert met een achterzetselconstituent zoals de boom in in (1b). Anderen daarentegen maken bezwaar tegen die analyse, en beweren dat constructies met een voornaamwoordelijk bijwoord als complement zoals erin in (1a) corresponderen met voorzetselconstituenten zoals in de boom in (1c).
1aZe zoeken een hoge boom uit en klimmen erin.
b[B]ij gevaar klimmen ze hoog de boom in
cDe anderen klimmen daarna in de boom.
Adposities die corresponderen met omzetsels
Voornaamwoordelijke bijwoorden komen ook veel voor bij adposities die corresponderen met omzetsels. De tabel hieronder geeft daarvan een overzicht. De omzetsels staan in alfabetische volgorde. die met weg voorlopig weggelaten; er staan er nu ook tussen die denk ik níet met een voornaamwoordelijk bijwoord voorkomen - nog uitzoeken
Omzetsel Corresponderende adpositie met voornaamwoordelijk bijwoord als complement
achter ... aan Sommige drijverhonden zien een zwijn en beginnen erachteraan te rennen.
achter ... langs Verder wil de gemeente enkele versmallingen aanbrengen, waar de fietsers achterlangs kunnen rijden. vooral in NN Deze vorm komt af en toe voor in standaardtalige contexten, op het eerste gezicht vooral in het Nederlandse Nederlands.
[D]e gecombineerde helderheid van ster en planeet ... neemt [niet alleen af] als de planeet voor de ster langs beweegt ..., maar ook als hij er een halve omloop later achterlangs schuift. in NN Deze vorm komt af en toe voor in standaardtalige contexten, op het eerste gezicht vooral in het Nederlandse Nederlands.
achter ... uit Mooi dodenboek. Verlichte bas-reliëfs. Jongetje in scheepstouw. Geit met jong erachteruit.Jan Wolkers, 2007, Dagboek 1976, p. 55.
Toen ze ervóór in kwamen, renden we erachteruit. Mijn ouders en ik.Ruth Andreas-Friedrich, 2012, Ik woonde in Berlijn.
achter ... vandaan Het was trouwens een heel gezellige film, alleen die psychopathische albino monnik die de hele tijd overal met een mes achter vandaan sprong was doodeng. in NN Deze vorm komt af en toe voor in standaardtalige contexten, op het eerste gezicht vooral in het Nederlandse Nederlands. Een sonoor trillend geluid komt ergens achter vandaan. vooral in NN Deze vorm komt af en toe voor in standaardtalige contexten, op het eerste gezicht vooral in het Nederlandse Nederlands.
bij ... vandaan [Dat is een schuilplaats] waar je liever niet bij vandaan loopt, anders pikt een ander hem in. vooral in NN Deze vorm komt af en toe voor in standaardtalige contexten, op het eerste gezicht vooral in het Nederlandse Nederlands.
boven ... uit [Hij begeleidt] zijn melancholische liedjes ... met zacht glooiende melodielijnen, ingetogen spelend. Daarbovenuit klinkt zijn snerpende stem.
door ... heen Roer er behoedzaam de geslagen room doorheen.
Ook de nieuwbouwwijken bieden geen uitkomst. Wie daar wel eens doorheen loopt, moet vaststellen dat er veel te weinig grasvelden zijn.
langs ... heen Arnon is een heel nieuwsgierige persoon, die de basale dingen ziet waar anderen langsheen kijken.
met ... mee Het bestuur weigert daarmee mee te gaan.
Die chauffeur van die jeep waar we later mee meegingen die had ook zo'n ding aan boord.Corpus Gesproken Nederlands informeel Deze vorm wordt als informeel beschouwd.
naar ... toe Het pad daarnaartoe gaat steil omhoog.
Dat leidt tot een chaotisch verhaal dat nergens naartoe lijkt te gaan.
om ... heen Het museumgebouw ... heeft karakter en de beeldentuin eromheen biedt aantrekkelijke uitzichten.
Slechts van 170 sterren is bekend dat er meerdere planeten omheen cirkelen.
onder ... door Het [nieuwe gebouw] staat er bijna als een middeleeuwse toegangspoort. Je moet eronderdoor rijden om Antwerpen binnen te komen
[M]en kan [de brug] omhoog hijsen wanneer een hoog schip eronderdoor moet varen.
onder ... uit Ze probeerden die trap weer omhoog te duwen om de mensen ... eronderuit te trekken.
onder ... vandaan Als je je ontbijt op de krant zet en de ontbijtspullen daarna niet meer mag oppakken, kun je de krant er dan toch onder vandaan krijgen? in NN Deze vorm komt af en toe voor in standaardtalige contexten, op het eerste gezicht vooral in het Nederlandse Nederlands.
op ... af De kraaien die om de walnoten dansen, de vlinders op de keukenkruiden, de meesjes in de heg: een tuin is niet half zo leuk zonder de dieren die eropaf komen.
over ... heen Onmiddellijk daarna leek het alsof we met de wagen ergens overheen waren gereden.
Hij draagt een roodblauwe stropdas op een wit overhemd, met daaroverheen een stemmig donkerblauw pak.
tegen ... aan Als het robotje ergens tegenaan loopt, maakt hij grappige geluidjes.
In het decor staan schotten met ladders ertegenaan die nergens naartoe leiden.
tegen ... in [H]et is gemakkelijker om met de stroom mee te drijven dan ertegenin te zwemmen.
tegen ... op
We dienen onderscheid te maken tussen ertegen op en ertegenop, ook al wordt in de praktijk dit verschil in spellingwijze niet altijd aangehouden. Ertegenop is een constituent die correspondeert met een omzetselconstituent; ertegen op bestaat uit de constituent ertegen, die correspondeert met een voorzetselconstituent (bijv. tegen de les) en het partikel op dat onderdeel is van een scheidbaar samengesteld werkwoord. Zie ook 9.3.3 Omzetsels of voorzetsels en partikels?.
De kleine kubusvormige paaltjes zoomden het voetpad van de straat af ... Helaas botsten enkele oudere dames ertegenop, met lichamelijk letsel tot gevolg.
tussen ... door De spelers en speelsters roepen permanent aanwijzingen naar elkaar. Daartussendoor, en langs de lijn, rent en fluit de hoofdscheidsrechter en vlagt zijn assistent.
Het Botlekgebied bij Rotterdam is een industriële jungle, met fabriekspijpen, olietanks, loodsen, en daartussendoor raast het vrachtverkeer.
tussen ... in [M]et half dichtgeknepen ogen ... zien de waterlelies eruit als trillende witte stippen en daartussenin drijven drie donkere vlekken.
De ongeveer 2,5 miljoen inwoners leven in lange rijen flats, met daartussenin nog een enkel houten huisje.
tussen ... uit Het is de bedoeling alle schapen en lammeren in een schuur te drijven en dan de lammeren ertussenuit te halen.
tussen ... vandaan [Ik zie er niet tegen op om] tussen mijn gewassen rond te kruipen en het onkruid ertussen vandaan te trekken. vooral in NN Deze vorm komt af en toe voor in standaardtalige contexten, op het eerste gezicht vooral in het Nederlandse Nederlands.
uit ... vandaan [H]et zegt misschien iets over de Berber-cultuur uit het noorden van Marokko waar deze filmfamilie uit vandaan komt. vooral in NN Deze vorm komt af en toe voor in standaardtalige contexten, op het eerste gezicht vooral in het Nederlandse Nederlands.
van ... af Hij sjokt nu naar een verhoogd plantsoentje waar een zwerfkei ligt. Als hij de stuifsneeuw ervanaf heeft geslagen wenkt hij me naderbij.
Door het waterlaagje blijven de deeltjes niet plakken aan het filter, maar vallen ze ervanaf./ Ik krijg genoeg van die weg, ik wil ervanaf.
van ... vandaan Met de tweede instelling, de “center-expand”, laat men de beeldlijn niet van het middelpunt uit beginnen, doch op een in te stellen afstand ervan vandaan. vooral in NN Deze vorm komt af en toe voor in standaardtalige contexten, op het eerste gezicht vooral in het Nederlandse Nederlands. Marineblad volume 60, 1950, p. 168.
voor ... langs Er is ook een station met tussen de rails er voorlangs een chip. vooral in NN Deze vorm komt af en toe voor in standaardtalige contexten, op het eerste gezicht vooral in het Nederlandse Nederlands.
Meer dan 120.000 sterren gaat de Franse onderzoekssatelliet Corot de komende jaren in de gaten houden. Hij bekijkt of er ook planeten voorlangs bewegen. in NN Deze vorm komt af en toe voor in standaardtalige contexten, op het eerste gezicht vooral in het Nederlandse Nederlands.
voor ... uit Bij ons vallen de buien morgen overdag alweer. Daar vooruit is het vanavond zo goed als droog, met vooral landinwaarts brede opklaringen.
Mijn vaderland ligt mijlen ervan vandaan.Mafalda Camelia, 2007, Bergen verzetten: hoe verzet ik de bergen op mijn pad, p.24.
Het voornaamwoordelijk bijwoord eropuit (in bijvoorbeeld We gaan eropuit) lijkt op de voorbeelden in de tabel, maar verschilt ervan in die zin dat er geen corresponderend omzetsel op…uit bestaat.
Voorzetseluitdrukkingen met een voornaamwoordelijk bijwoord als complement
Ook sommige voorzetseluitdrukkingen kunnen een voornaamwoordelijk bijwoord als complement hebben. Dat bijwoord gaat dan direct vooraf aan het tweede voorzetsel in de voorzetseluitdrukking, zoals in (2) met de voorzetseluitdrukkingen in plaats van, naar aanleiding van en als gevolg van.  Andere voorzetseluitdrukkingen laten zich juist niet gemakkelijk combineren met voornaamwoordelijke bijwoorden, zoals met ingang van, bij wijze van en onder het mom van.
2aZe stopten met de cardio-training en gingen in plaats daarvan drie keer per week trainen met gewichten.
bDinsdag wordt herdacht dat Georg Friedrich Händel [...] 250 jaar geleden overleed. Naar aanleiding hiervan zendt Radio 4 tal van werken van deze componist uit.
cVerder kwam een vrouw door de wind ten val, als gevolg waarvan zij naar het ziekenhuis moest worden gebracht.
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    3.0 Maaike Beliën januari 2021
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997 hoofdstuk 9,../../data/archief/ans2/e-ans/09/body.html;
    Interessante links