2.4.3 De conjunctief (aanvoegende wijs)
Verder lezen
1
De conjunctief kan ofwel een wens, een aansporing, een toegeving of een
gevoel van berusting uitdrukken, ofwel aangeven dat het om
niet-werkelijkheid gaat (zie voor deze modale functies
ook
[28.3.4.1]).
Wendingen waarin conjunctiefvormen voorkomen, behoren meestal tot formeel
of tot formeel-archaïsch taalgebruik; ze hebben ook vaak het karakter van
vaste uitdrukkingen (zie de voorbeelden in 2 en volgende).
2
De conjunctief kan gebruikt worden om een wens uit te drukken, bijv.:
1Leve de
koningin!
2Het
ga je goed!
In religieus taalgebruik komt de conjunctief bijvoorbeeld in het Onzevader
voor:
3Uw naam worde
geheiligd.
4Uw
rijk kome.
5Uw wil
geschiede.
Deze wensende zinnen zijn te beschouwen als vaste uitdrukkingen. Hetzelfde
geldt voor bijv.:
-
het eedformulier:6Zo waarlijk helpe mij God almachtig.
-
de uitroep God zij dank, die het karakter van een bijwoord kan krijgen (= 'gelukkig'), bijv. in:7Hij is God zij dank veilig aangekomen.
-
de verbinding dank zij, die het karakter heeft van een voorzetsel (= 'door'), ter kenschetsing van een gelukkige omstandigheid, bijv.:8Dank zij het voortdurende goede weer konden alle openluchtvoorstellingen doorgaan.
-
de uitroepen:9God bewaar me!10God beter het. (ook gespeld: godbetert).
3
De conjunctief kan gebruikt worden ter uitdrukking van een aansporing, vaak
met het onderwerp men, bijv.:
11Voor
inlichtingen wende men zich tot het
secretariaat.formeel
12(In een recept: )
Men neme ca. 800 gram schelvis of
kabeljauw.formeel
13Men
verzuime niet een bezoek te brengen aan de
kloostergang naast de kathedraal.formeel
14De lezer
bedenke wel dat dit boek vijftig jaar geleden
geschreven is.formeel
4
De conjunctief kan ook gebruikt worden voor een toegeving of een
uitdrukking van berusting. We treffen hem bijv. aan in de vaste
uitdrukkingen het koste wat het kost, hoe het ook zij, het zij zo (kan een wens uitdrukken: 'ik
hoop dat het zo zal zijn', of een zich neerleggen bij de feiten: 'ik
aanvaard dat het zo is'). Voorbeelden:
15We moeten ermee doorgaan, het
koste wat het kost.
16Hoe het ook
zij, ze heeft er hard voor
gewerkt.
17Hij
heeft alle kansen gehad, hij schijnt zelf niet te willen, het
zij zo.
5
De conjunctiefvorm van mogen kan in combinatie met een
infinitief de hierboven onder 2 en 4 genoemde
functies vervullen, soms naast de conjunctiefvormen van het werkwoord dat
in de infinitief staat (vergelijk 19
met 4 en
21 met
16). Voorbeelden:
18Het moge je in
je verdere leven goed gaan!
19Moge Gods
koninkrijk komen.
20Moge jullie
pad over rozen gaan.
21Hoe het ook
moge zijn, ze heeft er hard voor
gewerkt.
22Mogen
allen dit horen.formeel
23Ze
moge dan hard gewerkt hebben, het resultaat is er
niet naar.formeel
Het gebruik van moge(n) in
22 en
23 heeft een archaïsch karakter. In
de standaardtaal wordt in zin 23 de
indicatiefvorm mag gebruikt;
zie
[18.5.4.4/iid1].
Verder wordt ik moge gebruikt in een omschrijvende functie,
die tot doel heeft iets met meer dan gewone beleefdheid te formuleren. Dit
formele gebruik heeft een archaïsch karakter. Voorbeelden:
24Ik
moge u verzoeken mij op korte termijn van uw
beslissing op de hoogte te stellen.formeel
25Hiermede
moge ik u berichten, dat wij uw brief van 25 dezer in
goede orde hebben ontvangen.formeel
26Ik
moge de geachte afgevaardigde erop wijzen, dat hij
mij verkeerd heeft geciteerd.formeel
6
De conjunctiefvorm ware (imperfectum van zijn)
wordt gebruikt om niet-werkelijkheid uit te drukken. Tot het
formeel-archaïsch taalgebruik behoren zinnen als de onderstaande, waar in
de standaardtaal zou (...) zijn of was
gebruikt zou worden in plaats van ware:
27Ware
de hulp op tijd gekomen, dan was de ramp niet
geschied.formeel
28Hij
ware gekomen, als het niet door de vijand verhinderd
was.formeel
Als een vaste uitdrukking met archaïsch karakter is te beschouwen:
29Dat ware te
wensen.
Ook de constructie 'als ware + onderwerp' zoals in zin
30 is archaïsch:
30De graaf sprak over de diefstal van
honderd goudstukken als ware het een
kleinigheid.
Tot de standaardtaal behoort de versteende verbinding
als het ware,
die het karakter van een bijwoord heeft gekregen, bijv. in:
31Ik liep hem als het
ware tegen het lijf.
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
| versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
| 2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
| 2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 |