Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
2.4.3 De conjunctief (aanvoegende wijs)
Verder lezen
1
De conjunctief kan ofwel een wens, een aansporing, een toegeving of een gevoel van berusting uitdrukken, ofwel aangeven dat het om niet-werkelijkheid gaat (zie voor deze modale functies ook [28.3.4.1]).
Wendingen waarin conjunctiefvormen voorkomen, behoren meestal tot formeel of tot formeel-archaïsch taalgebruik; ze hebben ook vaak het karakter van vaste uitdrukkingen (zie de voorbeelden in 2 en volgende).
2
De conjunctief kan gebruikt worden om een wens uit te drukken, bijv.:
1Leve de koningin!
2Het ga je goed!
In religieus taalgebruik komt de conjunctief bijvoorbeeld in het Onzevader voor:
3Uw naam worde geheiligd.
4Uw rijk kome.
5Uw wil geschiede.
Deze wensende zinnen zijn te beschouwen als vaste uitdrukkingen. Hetzelfde geldt voor bijv.:
  • het eedformulier:
    6Zo waarlijk helpe mij God almachtig.
  • de uitroep God zij dank, die het karakter van een bijwoord kan krijgen (= 'gelukkig'), bijv. in:
    7Hij is God zij dank veilig aangekomen.
  • de verbinding dank zij, die het karakter heeft van een voorzetsel (= 'door'), ter kenschetsing van een gelukkige omstandigheid, bijv.:
    8Dank zij het voortdurende goede weer konden alle openluchtvoorstellingen doorgaan.
  • de uitroepen:
    9God bewaar me!
    10God beter het. (ook gespeld: godbetert).
3
De conjunctief kan gebruikt worden ter uitdrukking van een aansporing, vaak met het onderwerp men, bijv.:
11Voor inlichtingen wende men zich tot het secretariaat.formeel
12(In een recept: ) Men neme ca. 800 gram schelvis of kabeljauw.formeel
13Men verzuime niet een bezoek te brengen aan de kloostergang naast de kathedraal.formeel
14De lezer bedenke wel dat dit boek vijftig jaar geleden geschreven is.formeel
4
De conjunctief kan ook gebruikt worden voor een toegeving of een uitdrukking van berusting. We treffen hem bijv. aan in de vaste uitdrukkingen het koste wat het kost, hoe het ook zij, het zij zo (kan een wens uitdrukken: 'ik hoop dat het zo zal zijn', of een zich neerleggen bij de feiten: 'ik aanvaard dat het zo is'). Voorbeelden:
15We moeten ermee doorgaan, het koste wat het kost.
16Hoe het ook zij, ze heeft er hard voor gewerkt.
17Hij heeft alle kansen gehad, hij schijnt zelf niet te willen, het zij zo.
5
De conjunctiefvorm van mogen kan in combinatie met een infinitief de hierboven onder 2 en 4 genoemde functies vervullen, soms naast de conjunctiefvormen van het werkwoord dat in de infinitief staat (vergelijk 19 met 4 en 21 met 16). Voorbeelden:
18Het moge je in je verdere leven goed gaan!
19Moge Gods koninkrijk komen.
20Moge jullie pad over rozen gaan.
21Hoe het ook moge zijn, ze heeft er hard voor gewerkt.
22Mogen allen dit horen.formeel
23Ze moge dan hard gewerkt hebben, het resultaat is er niet naar.formeel
Het gebruik van moge(n) in 22 en 23 heeft een archaïsch karakter. In de standaardtaal wordt in zin 23 de indicatiefvorm mag gebruikt; zie [18.5.4.4/iid1].
Verder wordt ik moge gebruikt in een omschrijvende functie, die tot doel heeft iets met meer dan gewone beleefdheid te formuleren. Dit formele gebruik heeft een archaïsch karakter. Voorbeelden:
24Ik moge u verzoeken mij op korte termijn van uw beslissing op de hoogte te stellen.formeel
25Hiermede moge ik u berichten, dat wij uw brief van 25 dezer in goede orde hebben ontvangen.formeel
26Ik moge de geachte afgevaardigde erop wijzen, dat hij mij verkeerd heeft geciteerd.formeel
6
De conjunctiefvorm ware (imperfectum van zijn) wordt gebruikt om niet-werkelijkheid uit te drukken. Tot het formeel-archaïsch taalgebruik behoren zinnen als de onderstaande, waar in de standaardtaal zou (...) zijn of was gebruikt zou worden in plaats van ware:
27Ware de hulp op tijd gekomen, dan was de ramp niet geschied.formeel
28Hij ware gekomen, als het niet door de vijand verhinderd was.formeel
Als een vaste uitdrukking met archaïsch karakter is te beschouwen:
29Dat ware te wensen.
Ook de constructie 'als ware + onderwerp' zoals in zin 30 is archaïsch:
30De graaf sprak over de diefstal van honderd goudstukken als ware het een kleinigheid.
Tot de standaardtaal behoort de versteende verbinding als het ware, die het karakter van een bijwoord heeft gekregen, bijv. in:
31Ik liep hem als het ware tegen het lijf.
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997
    Interessante links