Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
14.5.1.2 Deelwoorden en infinitieven met te
Verder lezen
In plaats van een adjectivische constituent kan als voorbepaling bij een substantief ook een deelwoord of een infinitief met te voorkomen. Zie de volgende voorbeelden (in de (a) -voorbeelden staat telkens een adjectivische constituent, in de (b) -voorbeelden een op overeenkomstige wijze gebruikt deelwoord of een infinitief):
1aRichards twee grote honden
bRichards twee blaffende honden
2aeen slecht plan
been mislukt plan
3adie nieuwe wegen
bdie geasfalteerde wegen
4ade lastige problemen
bde te verwachten problemen
Over de relatie tussen attributief gebruikte deelwoorden met een nog duidelijk werkwoordelijke betekenis (zoals in de voorbeelden hierboven) en zogenaamde deverbatieve adjectieven zie men [6.2.3].
Tegenwoordige deelwoorden, evenals voltooide of passieve deelwoorden en infinitieven die niet op -en (met sjwa) uitgaan, worden net als adjectieven in bepaalde gevallen verbogen (zie [6.4.1]). Vergelijk met 4b bijv.:
5de te voorziene problemen
Een attributief (als voorbepaling) gebruikt tegenwoordig deelwoord zoals in 1b heeft een actieve betekenis ('de honden blaffen'). Datzelfde geldt voor een voltooid deelwoord van een onovergankelijk werkwoord zoals in 2b ('het plan mislukt/is mislukt'). In een geval als 3b is een passief deelwoord op dezelfde wijze als een adjectief gebruikt. De betekenis is dan ook passief ('de wegen werden/zijn geasfalteerd (geworden)'). Het gaat hier om overgankelijke werkwoorden.
Ook de combinatie te + infinitief heeft in de regel een passieve betekenis, maar daar komt een modaal betekenisaspect bij (meestal 'kunnen', soms 'moeten'; vergelijk [18.5.4.15/ii]). De betekenis van de naamwoordelijke constituent waarin de infinitief met te voorkomt, is dus te omschrijven als '(substantief) die/dat + passief deelwoord + vorm van kunnen of moeten + worden'. Voorbeelden met de modale betekenis '... kunnen worden' zijn:
6Dat was een moeilijk te voorzien probleem.
7In niet mis te verstane bewoordingen waarschuwde de voorzitter voor de gevolgen.
8Wegens de niet te overziene consequenties werd besloten van het plan af te zien.
9Het aanbod was onvoldoende afgestemd op de gezien de huidige trend normaal te verwachten vraag.
Voorbeelden waarin de modale betekenis '...moeten worden' meer voor de hand ligt, zijn:
10De regering kon het maar niet eens worden over de te nemen maatregelen.
11In een nog nader uit te werken hoofdstuk over de buitenlandse politiek in het interbellum zal dieper op deze kwestie worden ingegaan.
In het geval van 10 is ook de interpretatie met '... kunnen worden' mogelijk.
In de regel gaat het om infinitieven van overgankelijke of een overgankelijk gebruikte werkwoorden. Toch kan men in literatuurverwijzingen met betrekking tot een aangehaald boek of artikel geregeld aantreffen: (nog) te verschijnen. De betekenis van de op die manier gebruikte infinitief is actief: 'het boek/artikel dat (nog) moet verschijnen'. Het werkwoord verschijnen is onovergankelijk. Daarom acht niet iedereen dit geval acceptabel Nederlands. Er hoeft echter geen bezwaar tegen gemaakt te worden.
Opmerking
Verdieping
Opmerking
Een voorgeplaatste infinitief met te is niet altijd even gebruikelijk, ook al is het werkwoord overgankelijk, bijv.:
iaeen moeilijk te verstane sprekertwijfelachtig
been nauwelijks te begaan padtwijfelachtig
ceen niet te weerstane verleidingtwijfelachtig
In deze gevallen is het veel gewoner om een adjectief op -baar te gebruiken, dus respectievelijk:
iiaeen moeilijk verstaanbare spreker
been nauwelijks begaanbaar pad
ceen onweerstaanbare verleiding.
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997
    Interessante links