14.5.1.2 Deelwoorden en infinitieven met te
Verder lezen
In plaats van een adjectivische constituent kan als voorbepaling bij een
substantief ook een deelwoord of een infinitief met te
voorkomen. Zie de volgende voorbeelden (in de (a) -voorbeelden
staat telkens een adjectivische constituent, in de (b)
-voorbeelden een op overeenkomstige wijze gebruikt deelwoord of een
infinitief):
Over de relatie tussen attributief gebruikte deelwoorden met een nog
duidelijk werkwoordelijke betekenis (zoals in de voorbeelden hierboven) en
zogenaamde deverbatieve adjectieven zie
men
[6.2.3].
Tegenwoordige deelwoorden, evenals voltooide of passieve deelwoorden en
infinitieven die niet op -en (met sjwa) uitgaan, worden net
als adjectieven in bepaalde gevallen verbogen
(zie
[6.4.1]). Vergelijk met 4b
bijv.:
5de te
voorziene problemen
Een attributief (als voorbepaling) gebruikt tegenwoordig deelwoord zoals in
1b heeft een actieve betekenis ('de
honden blaffen'). Datzelfde geldt voor een voltooid deelwoord van een
onovergankelijk werkwoord zoals in
2b ('het plan mislukt/is mislukt').
In een geval als 3b is een passief
deelwoord op dezelfde wijze als een adjectief gebruikt. De betekenis is dan
ook passief ('de wegen werden/zijn geasfalteerd (geworden)'). Het gaat hier
om overgankelijke werkwoorden.
Ook de combinatie te + infinitief heeft in de regel een
passieve betekenis, maar daar komt een modaal betekenisaspect bij (meestal
'kunnen', soms 'moeten';
vergelijk
[18.5.4.15/ii]). De betekenis van de naamwoordelijke constituent
waarin de infinitief met te voorkomt, is dus te omschrijven
als '(substantief) die/dat + passief deelwoord + vorm van
kunnen of moeten + worden'.
Voorbeelden met de modale betekenis '... kunnen worden' zijn:
6Dat was een moeilijk te
voorzien probleem.
7In niet mis te
verstane bewoordingen waarschuwde de voorzitter voor de
gevolgen.
8Wegens de niet te
overziene consequenties werd besloten van het plan af te
zien.
9Het
aanbod was onvoldoende afgestemd op de gezien de huidige trend normaal
te verwachten vraag.
Voorbeelden waarin de modale betekenis '...moeten worden' meer
voor de hand ligt, zijn:
10De regering kon het maar niet
eens worden over de te nemen
maatregelen.
11In een nog nader uit te
werken hoofdstuk over de buitenlandse politiek in het
interbellum zal dieper op deze kwestie worden
ingegaan.
In het geval van 10 is ook de
interpretatie met '... kunnen worden' mogelijk.
In de regel gaat het om infinitieven van overgankelijke of een
overgankelijk gebruikte werkwoorden. Toch kan men in literatuurverwijzingen
met betrekking tot een aangehaald boek of artikel geregeld aantreffen:
(nog) te verschijnen. De betekenis van de op die manier
gebruikte infinitief is actief: 'het boek/artikel dat (nog) moet
verschijnen'. Het werkwoord verschijnen is onovergankelijk.
Daarom acht niet iedereen dit geval acceptabel Nederlands. Er hoeft echter
geen bezwaar tegen gemaakt te worden.
Opmerking
Verdieping
Opmerking
Een voorgeplaatste infinitief met te is niet altijd even
gebruikelijk, ook al is het werkwoord overgankelijk, bijv.:
In deze gevallen is het veel gewoner om een adjectief op
-baar te gebruiken, dus respectievelijk:
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 |