Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
5.9.3.2.i Het gebruik van iemand, niemand, de een of ander, deze of gene
Verder lezen
1
De onbepaalde voornaamwoorden (of equivalenten daarvan) iemand, niemand, de een of ander, deze of gene worden zelfstandig gebruikt en verwijzen naar personen.
2a
Het voornaamwoord iemand kan niet-specifiek of specifiek onbepaald zijn. Het is niet-specifiek onbepaald in bijv.:
1Hopelijk ontmoet je nog iemand met meer begrip.
2Zou er nog iemand komen?
Het is specifiek onbepaald in bijv.:
3Ik moet om drie uur op dat kantoor zijn: ik heb een afspraak met iemand gemaakt.
4Het is iemand die jij heel goed kent.
Beide interpretaties zijn mogelijk in bijv.:
5Ik wil met iemand trouwen die aan de universiteit werkt.
Een enkele keer kan iemand ook categoriaal zijn, bijv. in:
6Iemand kan getrouwd zijn of ongetrouwd.
7Wat kunnen ze het iemand toch lastig maken.
In de laatste zinnen heeft iemand ongeveer de betekenis van 'een mens'. De naamwoordelijke constituent een mens kan echter lang niet altijd door iemand vervangen worden:
8aEen mens is nu eenmaal een sterfelijk wezen.
b Iemand is nu eenmaal een sterfelijk wezen.uitgesloten
2b
De ontkennende vorm van het niet-specifiek onbepaalde iemand is niemand, welke vorm op te vatten is als de versmelting van niet en iemand. Het negatieve niemand kan gemakkelijker categoriaal gebruikt worden dan het positieve iemand. Vergelijk:
9aGeen mens is nu eenmaal onsterfelijk.
bNiemand is nu eenmaal onsterfelijk.
10aGeen mens is zo dom of hij weet waar Rome ligt.
bNiemand is zo dom of hij weet waar Rome ligt.
Als iemand gebruikt wordt ter verwijzing naar een concrete persoon (specifiek onbepaald), dan kan die vorm niet tot niemand genegativeerd worden. Er is een belangrijk betekenisverschil tussen de volgende zinnen:
11Iemand heeft mij niet de waarheid verteld.
12Niemand heeft mij de waarheid verteld.
Zin 11 is namelijk qua betekenis gelijk aan:
13aEen niet nader aangeduide persoon heeft mij niet de waarheid verteld.
bIemand heeft gelogen.
Zin 12 daarentegen aan:
14aGeen enkel persoon heeft mij de waarheid verteld.
bIedereen heeft gelogen.
Uit de laatste zin blijkt dat niemand naar de betekenis ook op te vatten is als de negatieve tegenhanger van iedereen.
Voor het gebruik van niemand en/of niet iemand: zie [29.4.3].
2c
De voornaamwoorden iemand en niemand kunnen gecombineerd worden met een genitief als nabepaling. De genitiefbepaling kan zijn:
  • anders: de betekenis is '(g)een ander', bijv.:
    15Je zult iemand anders bedoelen.
    16Niemand anders kan dat gezegd hebben.
  • een archaïsche genitiefvorm op -er van een persoonlijk voornaamwoord (zie [5.2.8]):
    iemand onzer niemand uwer
    In de standaardtaal gebruikt men in plaats van deze genitiefvormen nabepalingen met van:
    iemand van ons niemand van u
2d
De combinatie zo iemand betekent 'een dergelijk persoon', bijv.:
17Met zo iemand moet je niet omgaan.
18Je begrijpt niet hoe zo iemand met vakantie naar Bali kan gaan.
Opmerking
Opmerking
Verdieping
Opmerking
Soms wordt iemand als substantief gebruikt, altijd met een, bijv.: een keurig iemand, een zeker iemand.
Opmerking
Het als synoniem van iemand gebruikte één zoals in:
iDaar komt er één met een hoge hoed op.
wordt beschouwd als telwoord.
3
De groepen de een of ander en deze of gene kunnen op dezelfde manier gebruikt worden als het onbepaalde voornaamwoord iemand, maar ze zijn altijd niet-specifiek onbepaald. Voorbeelden:
19De een of ander zal aan mijn verstuiver geknoeid hebben.
20Ik hoop er deze of gene te ontmoeten.
21Er staat de een of ander aan de deur te kloppen.
22Er zal wel deze of gene roet in het eten komen gooien.
Zoals uit de laatste twee voorbeelden blijkt, kunnen de een of ander en deze of gene optreden als onderwerp in zinnen met presentatief er. Toch geeft men er meestal de voorkeur aan deze groepen de eerste zinsplaats te geven:
23De een of ander staat aan de deur te kloppen.
24Deze of gene zal wel roet in het eten komen gooien.
Voor het niet-zelfstandig deze of gene: zie [ii].
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997
    Interessante links