Door substantief+substantief-samenstellingen wordt uitgedrukt dat er een relatie is tussen de betekenissen van de beide delen. De aard van die relatie is echter open, vandaar dat talloze betekenisrelaties tussen de twee delen mogelijk zijn.

Voor endocentrische samenstellingen geldt dat het tweede deel de semantische kern vormt. Zo is bijvoorbeeld een dakterras een type terras, maar een terrasdak is een type dak. De betekenis van de samenstelling als geheel wordt gedirigeerd vanuit de betekenisstructuur van de kern: één element daarvan wordt in het eerste deel nader gespecificeerd.

Zie Moerdijk (1987).

Het woord terras heeft bijvoorbeeld als betekeniselement dat het een locatie heeft, en die locatie wordt in dakterras als dak gespecificeerd. Als het rechterdeel een handeling noemt, zoals praat, dan hoort bij die handeling als betekeniselement een handelend persoon, en die kan dan worden gespecificeerd in samenstellingen, zoals in kinderpraat en mannenpraat.

De grote variatie aan betekenismogelijkheden zien we als we bijvoorbeeld kijken naar de betekenis van de volgende samenstellingen:

Woorden kunnen specifieke betekenissen krijgen als deel van samenstellingen. Zo hebben in de samenstellingen groenteboer en tuinman de rechterleden boer en man de specifieke betekenis ‘handelaar’ gekregen, die gebonden is aan hun optreden in samenstellingen. We zien iets soortgelijks in samenstellingen met bank, baron, koning, en regen als hoofd, waarbij baron en koning ook een enigszins negatief waarderende betekenis hebben gekregen:

Deze voorbeelden laten zien dat er bij samenstellingen sprake kan zijn van sub-patronen, waarin één van de substantieven een specifieke betekenis heeft die niet gelijk is aan die van dat woord als het zelfstandig gebruikt wordt. Dit kan ook gelden voor woorden die gebruikt zijn als eerste deel. Voorbeelden zijn de substantieven tering (vooral in Nederland) en wereld die respectievelijk een sterk negatieve en sterk positieve evaluatie van het in het rechterdeel genoemde geven:

Dit soort woorden die als deel van een samenstelling een afwijkende en meer abstracte betekenis hebben, worden affixoïden genoemd.

In woordgroepen met een samenstelling als kern kan het linkerdeel naar betekenis betrokken worden op het complement, een voorzetselconstituent, zoals in de volgende voorbeelden:

Bron. De Caluwe (1991: 81). De Caluwe (1991: hoofdstuk 4) geeft veel voorbeelden van dit door hem als doorbrekingsconstructie aangeduide verschijnsel.

Deze woordgroepen kunnen worden geparafraseerd als ‘een mislukte poging tot ontsnapping uit de gevangenis’ en ‘een overschot in de handel met de Verenigde Staten’.

In sommige gevallen brengt de bijzondere semantiek van een samenstelling verandering van genus teweeg, zoals in:

Samenstellingen die lichaamsdelen van mensen of dieren, of dieren aanduiden kunnen, net als ongelede woorden zoals (de) neus, ook gebruikt worden als negatieve benamingen of scheldwoorden:

Zie Jansen (1985).

Dit soort samenstellingen zijn naar betekenis exocentrisch, omdat ze qua betekenis geen hoofd hebben: een eenoog is geen oog maar een persoon met één oog, een baardaap is geen aap, maar een persoon met een baard.

In sommige samenstellingen is sprake van een copulatieve relatie tussen de twee delen. Copulatieve samenstellingen worden vooral gebruikt wordt voor beroepsnamen, en hierbij wordt de samenstelling met een koppelteken gespeld, woorden zoals geneesheer-directeur en prins-gemaal. Een geneesheer-directeur is niet een bepaald type directeur, maar iemand die zowel directeur als geneesheer is. In dit type samenstellingen valt de hoofklemtoon op het tweede deel.

Wanneer gebruik wordt gemaakt van nevenschikking in samenstellingen, zijn er verschillende betekenisrelaties aan de orde. In geneesheer-directeur is er sprake van een combinatie van functies, in een woord als moeder-kindrelatie is er sprake van een relatie tussen moeder en kind. Vergelijk ook maag-darmkanaal ‘kanaal tussen maag en darm’.