Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
6.3.1.2 Begrensde gradeerbare adjectieven
Begrensde adjectieven roepen een schaal op die – anders dan bij onbegrensde adjectieven – wel een eind- en/of beginpunt heeft. We bespreken hieronder begrensde adjectieven met een maximale waarde, zoals droog, recht en vol, en begrensde adjectieven met een minimale waarde, zoals nat, krom en vies. Ook gaan we in op een aantal constructies waarin deze adjectieven kunnen voorkomen.
Verder lezen
Begrensde adjectieven met een maximale waarde
Er zijn begrensde adjectieven die normaal gesproken een ‘maximale waarde’ uitdrukken, zoals droog, recht, stil, dicht, vol en leeg: als iets (helemaal) droog, recht, stil, dicht, vol of leeg is, kan het niet nóg droger, rechter, dichter, voller of leger worden. Deze adjectieven hebben met andere woorden een bovengrens en zijn daarom goed te combineren met kwantificerende bepalingen, die aangeven of de door het adjectief aangeduide eigenschap ten volle geldt (1a)-(1c), bij benadering (1d)-(1e), of tot op zekere hoogte (1f):
1aDan komt er een eerste, helemaal lege tram voorbij.
CHN
bGedurende 35 seconden was het compleet stil aan de telefoon.
CHN
cDe behoefte aan een eigen wereld is volkomen normaal voor tieners.
CHN
dHet is rustig septemberweer met vrijwel droge dagen.
CHN
eDe etappe voerde over bijna vlak terrein van Fougères naar Chartres.
CHN
fHet restaurant is half vol.
CHN
Daarnaast zijn ook bepalingen van graad mogelijk, net als bij onbegrensde adjectieven:
2aHet begint bij mij thuis nu wel erg leeg te worden.
CHN
bHet is nogal stil in deze coupé.
CHN
cWarmer dan 14 graden wordt het niet, maar dat is vrij normaal voor april.
CHN
dIn Brazilië is het dit jaar heel droog, in Argentinië regent het overvloedig.
CHN
eHet eiland is redelijk vlak, waardoor de tochten goed te doen zijn.
CHN
fRond half tien was de kerk al behoorlijk vol.
CHN
Als een adjectief met zo’n bovengrens ontkend wordt, dan is het antoniem van toepassing: De tafel is niet droog => De tafel is nat. En als zo’n adjectief met half wordt gecombineerd, dan is de ontkenning van het adjectief ook van toepassing: De plant is half dood => De plant is niet dood.
Begrensde adjectieven met een minimale waarde
Daarnaast zijn er adjectieven met een ‘ondergrens’, die al van toepassing zijn bij een minimale waarde van de eigenschap, zoals nat, open, wakker, krom en zichtbaar. Over een tafel waar een beetje water op ligt, kunnen we zeggen dat die nat is. In (3) en (4) wordt dat geïllustreerd met behulp van bepalingen van graad die aangeven dat de eigenschap maar in kleine mate van toepassing is:
3aHet veld was een beetje hobbelig.
CHN
bEen elektromotor wordt nauwelijks vies en heeft geen onderhoud nodig.
CHN
cHet is een ietwat raar verhaal.
CHN
dDe tennisster leek amper nerveus aan het begin van de wedstrijd.
CHN
4aDeze enigszins natte pasta kan het beste in diepe borden worden opgediend.
CHN
bHet dunne gordijn waait een beetje open.
CHN
cJimmy, amper wakker, bracht haar met de auto naar de bushalte.
CHN
dMet een licht kromme rug verdween hij in een van de zijstraten.
CHN
eOp de terugweg is het spoor dat we hebben getrokken door het ijs nog net zichtbaar.
CHN
Maar bepalingen van graad die een grote mate uitdrukken zijn ook mogelijk:
5aDeze woensdag is het erg nat.
CHN
bIk heb zelf een keer Ritalin geslikt toen ik doodmoe was. Een half uur later was ik ontzettend wakker en alert.
CHN
cHij was zeker niet jong meer, had een baardje en zat nogal krom op zijn oude fiets.
CHN
dDe felle kleur was heel zichtbaar voor weggebruikers.
CHN
Ook voor deze adjectieven geldt dat als ze ontkend worden, hun antoniem van toepassing is: De tafel is niet nat => De tafel is droog. Echter, als zo’n adjectief met half wordt gecombineerd, dan is het adjectief zelf ook van toepassing: De tafel is half nat => De tafel is nat. Dat is anders voor adjectieven met een bovengrens.
Anders dan gradeerbare adjectieven met een bovengrens zijn adjectieven met een minimale waarde alleen in speciale gevallen te combineren met kwantificerende bepalingen zoals helemaal, compleet en volkomen. Dit kan onder andere als bedoeld wordt dat de eigenschap van toepassing is op de héle entiteit die door het substantief wordt uitgedrukt.
Constructies met begrensde adjectieven
In sommige gevallen van predicatief gebruik van adjectieven is het onderscheid tussen begrensde en onbegrensde adjectieven van belang. Begrensde adjectieven (6) kunnen predicatief gebruikt worden in combinatie met de modale werkwoorden hoeven, kunnen, moeten en mogen.
Zie Barbiers (1995), Vanden Wyngaerd (1998) en 6.1.3.
Onbegrensde adjectieven zijn in die constructies niet mogelijk (7):
In het geval van comparatieven en van vragende vormen kunnen onbegrensde adjectieven wel met modale werkwoorden gecombineerd worden, zoals in de volgende voorbeelden: Die wagen kan sneller, Het kantoor mag van mij nog wel wat groter en Hoe snel kan die wagen?
6aDe trossen mogen los.
bDe fles moet leeg.
cHet raam kan open.
7aDe storm mag hevig.uitgesloten
bHet kantoor moet groot.uitgesloten
cDe wagen kan traag.uitgesloten
Ook in resultatieve constructies als Theo liep zijn schoenen scheef en Otto lachte zich ziek speelt begrensdheid een rol: het resultaat kan wel uitgedrukt worden met begrensde adjectieven, maar niet met onbegrensde.
Zie Vanden Wyngaerd (1998) en Hoeksema & Napoli (2019). Een andere generalisatie die in de taalkundige literatuur wordt gegeven is dat het resultaat alleen uitgedrukt kan worden met individual-level adjectieven.
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taaladvies
    Dagenta
    Taalportaal
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    3.0 Kathy Rys november 2024 Een tussentijdse versie van dit hoofdstuk werd van commentaar voorzien door Maaike Beliën, Thomas Haga, Priscilla Heynderickx en Jack Hoeksema. De verantwoordelijkheid voor de inhoud van dit hoofdstuk berust bij de redacteur(en).
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997 hoofdstuk 6,../../data/archief/ans2/e-ans/06/body.html;
    Interessante links