6.3.1.2 Begrensde gradeerbare adjectieven
Begrensde adjectieven roepen een schaal op die – anders dan bij onbegrensde
adjectieven – wel een eind- en/of beginpunt heeft. We bespreken
hieronder begrensde adjectieven met een maximale waarde, zoals
droog,
recht en
vol, en begrensde
adjectieven met een minimale waarde, zoals
nat,
krom en
vies. Ook gaan we in op een
aantal constructies waarin deze adjectieven kunnen voorkomen.
Verder lezen
Begrensde adjectieven met een maximale waarde
Er zijn begrensde adjectieven die normaal gesproken een ‘maximale waarde’
uitdrukken, zoals droog,
recht,
stil,
dicht,
vol en
leeg: als iets (helemaal)
droog, recht, stil, dicht, vol of leeg is, kan het niet nóg droger, rechter,
dichter, voller of leger worden. Deze adjectieven hebben met andere woorden een
bovengrens en zijn daarom goed te combineren met kwantificerende bepalingen, die aangeven of de door het adjectief
aangeduide eigenschap ten volle geldt (1a)-(1c), bij benadering (1d)-(1e), of
tot op zekere hoogte (1f):
Daarnaast zijn ook bepalingen van graad mogelijk, net als bij onbegrensde
adjectieven:
Als een adjectief met zo’n bovengrens ontkend wordt, dan is het antoniem van
toepassing: De tafel is niet droog
=> De tafel is nat. En als zo’n
adjectief met half wordt
gecombineerd, dan is de ontkenning van het adjectief ook van toepassing:
De plant is half dood =>
De plant is niet dood.
Begrensde adjectieven met een minimale waarde
Daarnaast zijn er adjectieven met een ‘ondergrens’, die al van toepassing zijn
bij een minimale waarde van de eigenschap, zoals
nat,
open,
wakker,
krom en
zichtbaar. Over een tafel
waar een beetje water op ligt, kunnen we zeggen dat die nat is. In (3) en (4)
wordt dat geïllustreerd met behulp van bepalingen van graad die aangeven dat de
eigenschap maar in kleine mate van toepassing is:
Maar bepalingen van graad die een grote mate uitdrukken zijn ook mogelijk:
Ook voor deze adjectieven geldt dat als ze ontkend worden, hun antoniem van
toepassing is: De tafel is niet nat
=> De tafel is droog. Echter, als
zo’n adjectief met half wordt
gecombineerd, dan is het adjectief zelf ook van toepassing:
De tafel is half nat =>
De tafel is nat. Dat is
anders voor adjectieven met een bovengrens.
Anders dan gradeerbare adjectieven met een bovengrens zijn adjectieven met een
minimale waarde alleen in speciale gevallen te combineren met kwantificerende
bepalingen zoals helemaal,
compleet en
volkomen. Dit kan onder
andere als bedoeld wordt dat de eigenschap van toepassing is op de héle entiteit
die door het substantief wordt uitgedrukt.
Constructies met begrensde adjectieven
In sommige gevallen van predicatief gebruik van adjectieven is het onderscheid
tussen begrensde en onbegrensde adjectieven van belang. Begrensde adjectieven
(6) kunnen predicatief gebruikt worden in combinatie met de modale werkwoorden
hoeven,
kunnen,
moeten en
mogen.
Zie Barbiers (1995), Vanden Wyngaerd (1998) en 6.1.3.
Onbegrensde adjectieven zijn in die constructies niet mogelijk (7):
In het geval van comparatieven en van vragende vormen kunnen
onbegrensde adjectieven wel met modale werkwoorden gecombineerd worden,
zoals in de volgende voorbeelden: Die wagen kan
sneller, Het kantoor
mag van mij nog wel wat groter en
Hoe snel kan die
wagen?
Ook in resultatieve constructies als Theo liep zijn
schoenen scheef en Otto
lachte zich ziek speelt begrensdheid een rol: het
resultaat kan wel uitgedrukt worden met begrensde adjectieven, maar niet met
onbegrensde.
Zie Vanden Wyngaerd (1998) en Hoeksema & Napoli (2019). Een andere
generalisatie die in de taalkundige literatuur wordt gegeven is dat het
resultaat alleen uitgedrukt kan worden met individual-level adjectieven.
Literatuur
Interessante links
ANS
Taaladvies
Dagenta
Taalportaal
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
3.0 | Kathy Rys | november 2024 | Een tussentijdse versie van dit hoofdstuk werd van commentaar voorzien door Maaike Beliën, Thomas Haga, Priscilla Heynderickx en Jack Hoeksema. De verantwoordelijkheid voor de inhoud van dit hoofdstuk berust bij de redacteur(en). |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 | hoofdstuk 6,../../data/archief/ans2/e-ans/06/body.html; |