Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
ANS  >  Woordvorming en woordstructuur  >  De vorming van substantieven  >  Samenstelling  >  Samenstellende samenstellingen
<>
12.4.3.8 Samenstellende samenstellingen
De volgende typen samenstellingen zijn steeds combinaties van drie woorden:
Tabel 1. Samenstellingen uit drie woorden
Type voorbeelden
(a) telwoord + substantief + substantief tweerichtingsverkeer, tweetrapsraket, eenpersoonsbed, drieletterwoord
(b) adjectief + substantief + substantief blauwbuiksalamander, breedlipneushoorn, kleinbeeldcamera
(c) substantief + werkwoord + substantief aardappelschrapmachine, brandblusinstallatie, lensverdeelkast
Het is de vraag hoe zulke complexe samenstellingen moeten worden geanalyseerd. Eén manier is te zeggen dat hier een samenstelling wordt gevormd als deel van een grotere samenstelling. Dan zou drieletterwoord worden opgevat als de combinatie van drieletter (een samenstelling) en woord. Dit klopt met de betekenis ‘woord van drie letters’. Het eerste deel kan niet als een woordgroep worden beschouwd, want dan zou het de vorm drieletters moeten hebben. Bij de woorden in (b) is dit een goed denkbare analyse omdat samenstellingen als van het type adjectief + substantief niet ongewoon zijn. De term samenstellende samenstelling drukt uit dat het proces van samenstelling ook nog eens samenstelling van een deel ervan in gang zet.
Bij de woorden in (a) kan ook gedacht worden aan een analyse waarbij de drie woorden zonder verdere interne structurering zijn gecombineerd.x
Ze zouden dan een ternaire structuur hebben.
Bij de woorden in (c) vormen de eerste twee delen naar betekenis een eenheid. Zo is een aardappelschrapmachine een machine om aardappels te schrappen. Om die reden zou dit woord kunnen worden opgevat als een combinatie van een werkwoordelijke samenstelling, aardappelschrappen, en het substantief machine.
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taaladvies
    Dagenta
    Taalportaal
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    3.0 Geert Booij juni 2022
    overzicht van de wijzigingen ▼
    Wijzigingstekst hoofdstuk 12

    De titel van het hoofdstuk is veranderd van ‘Woordvorming’ naar ‘Woordvorming en woordstructuur’ om duidelijk te maken dat het ook gaat om de morfologische bouw van woorden die ontleend zijn, of gemaakt zijn volgens een niet meer productief proces.

    De algemene inleiding van het hoofdstuk is sterk uitgebreid. De verschillende typen woordvorming voor het Nederlands worden besproken in 12.1: afleiding, samenstelling en samenstellende afleiding, bekend uit de eerdere versie, maar ook conversie, samenkoppeling, klinkerwisseling, reduplicatie en woordfabricage. In 12.2 wordt een relatie gelegd tussen woordenschat, woordvorming, ontlening, productiviteit en doorzichtigheid.

    In de andere onderdelen van het hoofdstuk, 12.3-12.6, wordt de vorming van woorden per woordsoort besproken, net als in de vorige versie, namelijk die van werkwoorden, substantieven, adjectieven en bijwoorden. Daarin wordt ‘conversie’ nu als apart type woordvorming besproken, waar het verschijnsel eerder onderdeel was van het type ‘afleiding’, onder de benaming ‘afleiding zonder toevoegsel’.

    De indeling van ‘De vorming van werkwoorden’ (12.3) is het meest ingrijpend veranderd. Naast conversie wordt daarin namelijk ook samenkoppeling toegevoegd als type woordvorming. Hieronder vallen de scheidbaar samengestelde werkwoorden, zoals uitgeven en ademhalen. In de vorige versie van het hoofdstuk werden die behandeld onder het type ‘samenstelling’, net als de onscheidbaar samengestelde werkwoorden, zoals achtervolgen en mislukken. Die laatste komen nu aan de orde onder het type ‘afleiding’. ‘Samenstelling’ bij werkwoorden is daarmee gereduceerd tot een kleine groep gevallen met een werkwoord of substantief als eerste deel, zoals zweefvliegen en buikspreken, en een aantal ‘exocentrische werkwoorden’, zoals knipogen en schuimbekken, die voorheen als ‘samenstellende afleiding’ werden gezien. In die laatste categorie vielen ook voorbeelden als omcirkelen en overschaduwen, die nu terug te vinden zijn onder ‘afleiding’.

    Bij ‘De vorming van substantieven’ (12.4) is de categorie ‘samenstelling’ uitgebreid met de typen samenstellende samenstellingen (bijv. brandblusinstallatie), analogische vorming van samenstellingen (bijv. vadertaal), samenstellingen met affixoïden (bijv. hoofdgedachte), neoklassieke samenstellingen (bijv. fotograaf), splintersamenstellingen (bijv. docudrama) en samenstellingen met een gebonden deel (bijv. antwoord). Ook aan ‘De vorming van adjectieven’ (12.5) is het type neoklassieke samenstellingen (bijv. autonoom) toegevoegd, net als samenstellingen met een gebonden deel (bijv. tjokvol).

    In algemene zin is het hoofdstuk op verschillende manieren verrijkt, in overeenstemming met de doelstellingen van de herziening van de e-ANS. Zo zijn er uitgebreide literatuurverwijzingen toegevoegd, koppelingen naar andere informatiebronnen, nieuwe voorbeelden en informatie over gebruiksverschillen tussen Nederland en België. Bovendien zijn er koppelingen aangebracht naar fonologische informatie over de verschillende typen gelede woorden in het nieuwe hoofdstuk 1 De klankleer van het Nederlands.

    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997 hoofdstuk 12
    Meer informatie over het lopende herzieningsproject
    Interessante links