1.6.4.1 Woorden met klemtoonneutrale suffixen
Er zijn twee typen suffixen die de klemtoon van het grondwoord intact laten. Het
eerste type wordt gevormd door suffixen die prosodisch één prosodisch
woord vormen met het grondwoord. Het gaat om de volgende suffixen, die we
kunnen aanduiden als prosodisch onzelfstandig:
Tabel 1. Prosodisch onzelfstandige suffixen
suffix | grondwoord | woord met suffix |
-aar | mólen | mólenaar |
-de | véértien | véértiende |
-e | áárdig | áárdige |
-el | drúp | drúppel |
-en | páling | pálingen |
-erd | stóút | stóúterd |
-erig | gróén | gróénerig |
-ing | ópen | ópening |
-nis | vúil | vúilnis |
-s | góéd | góéds |
-sel | stíjf | stíjfsel |
-st | móói | móóist |
-ste | miljóén | miljóénste |
-ster | árbeid | árbeidster |
-t | téél | téélt |
-te | fláúw | fláúwte |
-tje | tráán | tráántje |
Dat zulke suffixen één prosodisch woord vormen met het grondwoord, kunnen we bij
suffixen die met een klinker beginnen zien aan de syllabeverdeling. Zo is de
syllabeverdeling van het woord opening als volgt: o.pe.ning. De
morfologische grens tussen open en -ing vindt dus geen weerslag in
de syllabeverdeling.
De meeste van deze suffixen kunnen zelf geen klemtoon dragen omdat ze geen volle
klinker bevatten; de enige twee uitzonderingen zijn -ing en -nis.
Maar dat verklaart niet volledig dat ze klemtoonneutraal zijn. Immers, ze
verschuiven de klemtoon ook niet naar rechts, hoewel dat fonologisch wel had
gekund. In het woord arbeider bijvoorbeeld, afgeleid van árbeid,
blijft de klemtoon op de eerste syllabe, en verschuift deze niet naar de
voorlaatste syllabe. Deze suffixen moeten dus worden gemarkeerd als
extrametrisch: bij de berekening van de plaats van de
hoofdklemtoon tellen ze niet mee.
Het tweede type klemtoonneutrale suffixen wordt gevormd door suffixen die een
eigen prosodisch woord vormen. Deze suffixen verschuiven evenmin de
hoofdklemtoon van het grondwoord. Zulke woorden vertonen het dominante
klemtoonpatroon van samenstellingen: hoofklemtoon op het eerste prosodisch
woord, en secundaire klemtoon op de beklemtoonbare syllabe van het suffix.
Tabel 2. Prosodisch zelfstandige suffixen
suffix | grondwoord | afgeleid woord |
-achtig | kérmis | kérmisàchtig |
-baar | verdédig | verdédigbààr |
-dom | chrísten | chrístendòm |
-heid | verlégen | verlégenhèid |
-ling | bekéér | bekéérlìng |
-loos | wéérga | wéérgalòòs |
-schap | váder | váderschàp |
-zaam | vóéd | vóédzààm |
Voor deze suffixen geldt dus dat ze voorspelbaar klemtoonneutraal zijn door hun
fonologische status van zelfstandig prosodisch woord.
Verder lezen
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
3.0 | Geert Booij | september 2020 | |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 | hoofdstuk 1,../../data/archief/ans2/e-ans/01/body.html; |