Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
1.4.1.4 Wisseling tussen ŋ en ŋk
In samenstellingen en afleidingen vinden we allomorfie bij woorden die eindigen op een velaire nasaal ŋ. Het woord jong heeft bijvoorbeeld twee allomorfen, jɔŋ en jɔŋk:
1 [jɔŋ]: jong-en, jong-eling, jong-eman, jong-leur, jong-vee, jong-volwassene
[jɔŋk]: jonk-heer, jonk-heid, jonk-ie, jonk-vrouw,
Deze variatie volgt niet uit een algemeen toepasbare fonologische regel van het Nederlands. Je kunt bijvoorbeeld niet aannemen dat er altijd een k wordt ingevoegd na een ŋ op de grens tussen de twee delen van een samenstelling en voor het suffix -heid. Dat gebeurt immers niet bij de woorden in (1) zoals jongvee, en omgekeerd vinden we die k wel in jonkie, een woord dat geen samenstelling is. Kijken we naar het woord koning, dan zien we hetzelfde probleem van onvoorspelbaarheid:
2[konIŋ]: koning-sdag, koning-en, koning-in, koning-schap
[konIŋk]: konink-lijk, konink-rijk
De allomorfie in deze woorden eindigend op ŋ is historisch bepaald. Woorden als jong en koning eindigden lang geleden op ŋg, en de g werd dan een k aan het eind van een lettergreep krachtens de regel van Finale Verscherping. Dit consonantcluster werd later vereenvoudigd tot ŋ. De allomorf konIŋk bleef bewaard in al bestaande woorden zoals koninkrijk; in nieuwere samenstellingen werd het woord koning met zijn hedendaagse klankvorm konIŋ als bouwsteen gebruikt. We vinden deze alternantie ook in verwante woorden als de volgende:
3aaanva[ŋ] - aanva[ŋ]kelijk
bgeva[ŋ] - geva[ŋk]elijkvergelijk geva[ŋ]enis
contva[ŋ] - ontva[ŋk]elijkvergelijk ontva[ŋ]enis
doorspro[ŋ] - oorspro[ŋk]elijk
etoega[ŋ] - toega[ŋk]elijk
fla[ŋ] - la[ŋk]moedigvergelijk la[ŋ]zaam
gspri[ŋ] - spri[ŋk]haanvergelijk spri[ŋ]matras
De hier besproken allomorfie, een historisch residu, is dus niet voorspelbaar, en voor gelede woorden met een consonantcluster ŋk moet deze informatie in het lexicon worden opgeslagen.
Verder lezen
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    3.0 Geert Booij juli 2020
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997 hoofdstuk 1,../../data/archief/ans2/e-ans/01/body.html;
    Interessante links