1.3.2 Assimilatie van stem in obstruentclusters
Binnen een lettergreep zijn clusters van twee obstruenten altijd
stemloos. In de aanzet van een lettergreep kunnen de
obstruentclusters sp-, st-, sk-, sx-, pt-, ps- voorkomen. In
coda's zijn obstruentclusters altijd stemloos krachtens
Finale Verscherping. Dit zien we in woorden zoals aards
arts, goeds ɣuts en looft loft.
In heterosyllabische obstruentclusters zien we assimilatie van
stem in twee richtingen. Assimilatie van stem houdt in dat twee opeenvolgende
medeklinkers dezelfde waarde krijgen voor het kenmerk stem: allebei stemloos
of allebei stemhebbend. Als de tweede obstruent zich aanpast aan de eerste,
spreken we van progressieve assimilatie: de beweging van
gelijkmaking gaat van links naar rechts. Bij regressieve
assimilatie past de eerste obstruent zich aan de tweede aan.
Progressieve assimilatie werkt op wrijfklanken na een stemloze obstruent,
waardoor de wrijfklank stemloos wordt. Deze regel werkt verplicht binnen
prosodische woorden. We zien dit in een woord als
advies
ɑtfis: de
d wordt als
t
uitgesproken krachtens Finale Verscherping, en daarom wordt de
v niet als
v,
maar als f
uitgesproken. Deze assimilatie zien we ook in afkortingen als
AKZO
ɑkso
(vergelijk Bonzo
bɔnzo en
ABVA
ɑpfa). In
ABVA (acronym voor
Algemene Bond van
Ambtenaren) bijvoorbeeld wordt de
B als een
p
uitgesproken, en daarom wordt de V
stemloos gerealiseerd, als een
f.
Regressieve assimilatie werkt op obstruenten voor een stemhebbende plofklank (b
of d), en maakt ze stemhebbend. We zien het effect van deze regel in de
uitspraak van ongelede woorden als asbest ɑzbɛst en lesbos
lɛzbɔs, en in gelede woorden als zesde zɛzdə en liefde
livdə.
Assimilatie van Stem treedt niet alleen op binnen prosodische woorden, maar ook
in woorden die uit meer dan een prosodisch woord bestaan, en in woordgroepen.
Het is in dat geval een variabel proces, dat kenmerkend is voor verbonden
spraak.
Verder lezen
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
3.0 | Geert Booij | september 2020 | |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 | hoofdstuk 1,../../data/archief/ans2/e-ans/01/body.html; |