Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
5.9.2.2 De betekenis en het gebruik in het algemeen
Verder lezen
1
De collectiverende onbepaalde voornaamwoorden duiden een groep zelfstandigheden als collectiviteit aan. Daarbij kan meer de nadruk liggen op de individuele leden van de groep of op de groep als geheel. In het eerste geval - de betekenis is dan distributief-collectiverend - worden vooral de voornaamwoorden ieder(e) en elk(e) gebruikt; in het tweede geval is de betekenis zuiver collectiverend en komen al, alle(n), allemaal en alles meer in aanmerking. Vergelijk:
1aEr was niemand gezakt: aan alle leerlingen werd het diploma uitgereikt.
bEr was niemand gezakt: aan iedere leerling werd het diploma uitgereikt.twijfelachtig
2aBij de uitreiking van de diploma's had de rector voor iedereen een persoonlijk woord.
bBij de uitreiking van de diploma's had de rector voor allemaal een persoonlijk woord.twijfelachtig
Toch kunnen dikwijls beide groepen voornaamwoorden gebruikt worden, omdat het verschil tussen een zuiver collectiverende en een distributief-collectiverende aanduiding niet van belang is, of omdat de inhoud van een zin vanuit verschillende gezichtshoeken bekeken kan worden. Zo is zin 1b hierboven niet uitgesloten; bij het gebruik van iedere verschuift het perspectief echter van de examenuitslag naar de concrete diploma-uitreiking, waar de leerlingen individueel hun diploma ontvangen.
2
De aangeduide groep zelfstandigheden kan een bepaalde reeds geïdentificeerde groep zijn, of een niet nader geïdentificeerde groep in het algemeen. In het laatste geval hebben we te maken met categoriale, in het eerste met niet-categoriale betekenis (zie voor het begrip categoriale constituent [14.3.2]).
Allereerst dient in dit verband vermeld te worden dat collectiverende onbepaalde voornaamwoorden niet in een generieke constituent gebruikt kunnen worden. Vergelijk:
3aDe mens neemt in aantal toe.
bAlle mensen nemen in aantal toe.uitgesloten
cIeder mens neemt in aantal toe.uitgesloten
Gebruik in een categoriale constituent is wel mogelijk, vergelijk:
4aEen mens is sterfelijk.
bAlle mensen zijn sterfelijk.
cMensen zijn allemaal sterfelijk.
dIeder mens is sterfelijk.
5aEen zebra is gestreept.
bAlle zebra's zijn gestreept.
cZebra's zijn allemaal gestreept.
dElke zebra is gestreept.
De zuiver collectiverende voornaamwoorden alle(n), allemaal en alles komen meer in aanmerking voor gebruik in een categoriale constituent dan het distributieve ieder(e) en elk(e), omdat bij de eerstgenoemde in het algemeen de nadruk ligt op de groep als geheel. Toch is een zin als 4d heel goed mogelijk: men zal zo'n algemene uitspraak bijv. doen naar aanleiding van een sterfgeval, dat uiteraard altijd een individu betreft. Een algemene uitspraak als 5d ligt misschien minder voor de hand, maar is als sterke bevestiging van een algemene waarheid over deze diersoort, toch niet ondenkbaar.
In een categoriale, c.q. generieke constituent komt al+ lidwoord in plaats van het niet-zelfstandige alle niet voor. Als algemene uitspraken zijn dus onmogelijk:
6Al de mensen zijn sterfelijk.uitgesloten
7Al de zebra's zijn gestreept.uitgesloten
Vergelijk:
8Het leek wel of al de mensen die hem ooit gekend hadden, waren komen opdagen.
9Al de zebra' s liepen ineens weg.
In de laatste twee voorbeelden hebben we te maken met een niet-categoriale naamwoordelijke constituent.
In combinatie met een betrekkelijk voornaamwoord met ingesloten antecedent treedt al wel in een categoriale constituent op, bijv.:
10Al wat stinkt, is vies.
11Al wie steelt, is een dief.
Ten slotte verdient vermelding dat bij niet-telbare substantieven allemaal alleen bij niet-categoriale betekenis van de constituent gebruikt kan worden. Vergelijk:
12aAl de/alle alcohol was verdampt.
bDe alcohol was allemaal verdampt.
13aAlle alcohol kan te veel zijn.
bAlcohol kan allemaal te veel zijn.uitgesloten
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997
    Interessante links