1.6.5.3 De klemtoon in verbale samenstellingen
Verbale samenstellingen komen in het Nederlands veel minder voor dan nominale en
adjectivische. Het procedé om zulke woorden te maken is niet productief. Een
verbale samenstelling is een samenstelling met als rechterdeel
een werkwoord. Verbale samenstellingen hebben altijd klemtoon op het eerste
deel.
Daarnaast zijn er ook werkwoorden die geen verbale samenstellingen zijn, maar
door conversie afgeleid zijn van nominale samenstellingen. Ze
hebben hoofdklemtoon op het eerste deel, net zoals de ermee corresponderende
nominale samenstelling:
2blókfluit-en, brándmerk-en, glímlach-en, sjóélbakk-en, vóétball-en
Sommige van deze samenstellingen hebben een aparte grammaticale status in die zin
dat ze in hoofdzinnen niet in finiete vorm kunnen
voorkomen. Dit geldt bijvoorbeeld voor werkwoorden als
buikspreken en
zeezeilen. Vergelijk de
volgende zinnen:
3Mijn vader is aan het zeezeilen
*Mijn vader zeezeilt graag
Ik weet dat mijn vader graag zeezeilt
Deze combinaties zijn dus geen gewone verbale samenstellingen, maar hun
klemtoonpatroon is wel hetzelfde.
Zie Booij (2019: 163-167). In Booij (2010: Hoofdstuk 4) worden ze
geanalyseerd als syntactische samenstellingen.
Dat geldt ook voor scheidbaar samengestelde werkwoorden met een
zelfstandig naamwoord of bijvoeglijk naamwoord als linkerlid, zoals:Bij alle soorten scheidbaar samengestelde werkwoorden ligt de klemtoon op het
niet-werkwoordelijk deel, ook als het eerste deel een voorzetsel of bijwoord
is:
5áán-vallen, óp-bellen, héén-gaan, néérleggen
Een bijzonder soort verbale samenstellingen zijn werkwoorden waarin het
rechterdeel een zelfstandig naamwoord is, maar het woord als geheel een
werkwoord:
6kláppertanden, kórtwieken, líkkebaarden, schúimbekken
Ook hier geldt dat de hoofklemtoon op het eerste deel valt.
Verder lezen
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
3.0 | Geert Booij | september 2020 | |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 | hoofdstuk 1,../../data/archief/ans2/e-ans/01/body.html; |