12.5.2.3 Circumfigering
Bij de afleidingen met een substantief als basiswoord horen een aantal woorden die de vorm hebben
van een voltooid deelwoord, hoewel er geen werkwoord mee correspondeert. Er is
sprake van circumfigering. Deze afleidingen worden
pseudo-deelwoorden genoemd.
Deze adjectieven worden daarnaast ook wel participia
praeverbalia genoemd, omdat het bestaan van zulke
deelwoorden als het ware voorafgaat aan het bestaan van de werkwoorden
waarvan ze lijken te zijn afgeleid.
Het voornaamste type is: ge + substantief + d/t, bijv.:
1gebekt, gehandicapt, gelaarsd, (on)gemanierd, gemijterd, gespierd
De betekenis van dergelijke woorden is 'voorzien van het door het basiswoord genoemde'. Die
betekenis vinden we ook in samenstellende afleidingen zoals
kortgerokt en
witgejast. Een aantal
afleidingen hebben de betekenis 'het uiterlijk of de vorm hebbend van wat het
basiswoord noemt', bijv.
2gemarmerd (papier), (een) gevorkte (staart), geveerd, gevind, getand
Er zijn vergelijkbare vormingen met de voorvoegsels be- en ver- zoals:
3behaard, behuisd, bejaard, befaamd, besnaard
verduveld, verkikkerd
Van sommige uitheemse substantieven zijn adjectieven gevormd van het type: ge + substantief + eerd, bijv.:
4geaffecteerd, gedesillusioneerd, gefortuneerd,
geroutineerd
Dit lijken qua vorm voltooide deelwoorden van uitheemse werkwoorden op -eren, maar het basiswoord is een substantief, soms met
klankaanpassing (bijv. fortuin –
gefortuneerd). Bij andere adjectieven van dit type is
er geen uitheems substantief als basiswoord, zoals
geaccidenteerd,
geallieerd,
gedecideerd en
gerenommeerd. Ze kunnen
beschouwd worden als ontleende woorden, die aan het Nederlands zijn aangepast.
Zo is gerenommeerd de Nederlandse
versie van het Franse woord renommé.
Bij dit type ligt de klemtoon op -eerd, net zoals
bij voltooide deelwoorden van werkwoorden op -er(en).
Het is eenvoudig vast te stellen dat zulke adjectieven geen echte voltooide deelwoorden zijn.
Immers, voltooide deelwoorden kunnen in bijzinnen zowel voor als na de
persoonsvorm van het werkwoord staan, maar dat geldt niet voor deze adjectieven.
Dit zien we in het verschil tussen het adjectief
gespierd, en het voltooid
deelwoord behandeld:
5Ik zie dat je broer {gespierd is / *is gespierd}.
Ik zie dat je broer {behandeld is / is behandeld}.
Literatuur
Sassen (1968)
Verder lezen
Literatuur
Interessante links
ANS
Taaladvies
Dagenta
Taalportaal
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
3.0 | Geert Booij | juni 2022 | |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 | hoofdstuk 12,../../data/archief/ans2/e-ans/12/body.html; |