Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
10.3.2.1 Dat en of in zekerheid respectievelijk onzekerheid uitdrukkende zinnen
Verder lezen
1
De grammatisch verbindende voegwoorden dat en of leiden volledige bijzinnen in. Deze voegwoorden verschillen semantisch hierin van elkaar, dat de inhoud van een dat-zin als zeker, de inhoud van een of-zin met achter-pv als onzeker wordt voorgesteld. Vergelijk 1a en 1b:
1aIk zei dat hij thuis was.
bIk vroeg of hij thuis was.
Op grond van zinnen als 1a en 1b worden deze dat -zinnen wel 'afhankelijke mededeling' en de of-zinnen 'afhankelijke vraag' genoemd. Laatstgenoemde term is echter in zoverre minder adequaat dat een of-zin niet altijd een vraag hoeft te bevatten. Vergelijk ook de volgende (a) - en (b) -zinnen:
2aIk wist niet dat hij thuis was. (= 'Hij was thuis, maar ik wist het niet')
bIk wist niet of hij thuis was. (= 'Was hij thuis of niet? Ik wist het niet')
3aIk heb besloten dat ik mee zal gaan. (= 'Ik zal meegaan; dat heb ik besloten')
bIk heb overwogen of ik mee zal gaan. (= 'Zal ik meegaan of niet? Dat heb ik overwogen')
2
De hier bedoelde zinnen kunnen onderwerpszinnen, voorwerpszinnen en bijvoeglijke bijzinnen zijn. Enkele voorbeelden:
  • onderwerpszinnen:
    4Het is vreemd dat er vandaag geen krant bezorgd is.
    5Of ze zal slagen, is nog de vraag.
  • voorwerpszinnen:
    6Dat je er hard voor werkt, schijnen ze niet in te zien.
    7Probeer eens uit te rekenen of je in die tijd klaar kunt komen.
  • bijvoeglijke bijzinnen:
    8De mededeling dat hij zelf zou komen, verraste ons allemaal.
    9Hij bleef maar bezig met de vraag of hij wel geschikt was voor dit werk.
3
Bij nevenschikking met of van twee door of ingeleide bijzinnen wordt herhaling van of bij voorkeur vermeden door vervanging van het tweede voegwoord door dat. Voorbeelden:
10Ik zal hem eens opbellen om te vragen of hij zich verslapen heeft of dat hij ziek is.
11Hij wist niet meer of hij dat werkelijk had meegemaakt of dat hij het gedroomd had.
In deze zinnen is het eerste of onderschikkend en het tweede nevenschikkend, terwijl dat een tweede onderschikkend of vervangt. Een andere mogelijkheid is twee of- zinnen nevengeschikt te verbinden met het formele dan wel:
12Hij wist niet meer of hij dat werkelijk had meegemaakt dan wel of hij het gedroomd had.formeel
Opmerking
Verdieping
Opmerking
De voegwoorden dat of of worden ook soms gebruikt na vragende voornaamwoorden(zie 5.7.1, opmerking), vragende bijwoorden(8.3.3, opmerking 1), (8.7.3, sectie 7, opmerking 2) en sommige onbepaalde voornaamwoorden [5.9.3.2/iii].
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997
    Interessante links