Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
29.1.2.2 Substantieven met negatieve voorvoegsels
Het Nederlands heeft een aantal negatieve voorvoegsels die gecombineerd kunnen worden met substantieven:
In woorden zoals ontmaskering, ontdekker en ontbijt vinden we een negatief voorvoegsel ont-, maar hier gaat het niet om ont-afleidingen van zelfstandige naamwoorden maar om nominaliseringen van met ont- geprefigeerde werkwoorden.Nog even uitleggen. [link toegevoegd naar ww-topic]
1ondier
2non-fictie
3niet-roker
4de-escalatie
5desinteresse
6dyscalculie
7wanprestatie
8misoogst
De elementen mis- (als in miskoop) en wan- (als in wanhoop) worden in sommige bronnen niet als voorvoegsel, maar als (adjectivaal) linker lid van een samenstelling geanalyseerd. Dat is problematisch omdat samenstelling van adjectief plus nomen (type zuurkool) zeldzaam en improductief is. Bovendien is voor wan- die aanpak, synchroon gesproken, extra twijfelachtig, omdat in het hedendaags Nederlands wan niet als zelfstandig adjectief voorkomt.
9diskrediet
Het voorvoegsel dis- is extreem zeldzaam, op dit woord na, plus een aantal technische termen zoals dislocatie, en ondoorzichtige zoals dispuut en discussie.
Al deze voorvoegsels hebben een negatief betekenisaspect: ondank betekent 'geen dank', een non-talent is 'iemand die geen talent heeft', een niet-roker is 'iemand die niet rookt', desinteressse is ongeveer hetzelfde als 'gebrek aan interesse', dyscalculie 'niet kunnen rekenen', enz. Toch is de bijdrage aan de betekenis van de verschillende voorvoegsels niet altijd dezelfde: een onmens is niet iemand die geen mens is maar veeleer een slechte vertegenwoordiger van de soort/het type mens, en onweer is wel degelijk een vorm van weer.
Het is niet geheel duidelijk of de verschillende voorvoegsels verschillende betekenissen of gebruiksmogelijkheden hebben, afgezien van de generalisatie dat inheemse voorvoegsels met alle soorten stammen combineerbaar zijn, en uitheemse (vrijwel) alleen met uitheemse; zie verder wat daarover gezegd wordt bij de adjectieven.
De uitheemse voorvoegsels de-, des-, dis- en dys- komen alleen voor met uitheemse stammen, en daarvan dys- alleen in medische terminologie. De keuze tussen de- en des- wordt bepaald door de beginklank van het werkwoord waaraan het voorvoegsel wordt aangehecht: des- komt voor een klinker, de- voor een medeklinker. De keuze tussen des- en dis- lijkt alleen historisch te verklaren.
Historisch bevatten niemand, niets, nooit en ook geen een expliciet negatief element (namelijk ne) maar het is onduidelijk of dat in de beschrijving van het hedendaagse Nederlands een rol moet spelen.
Voor meer voorbeelden, zie 12.4.2.1.
Literatuur
De Haas and Trommelen (1993), Bauer et al. (2013) Booij (2002), Booij (2012) Smessaert (2013), Nominal prefixes (Taalportaal) , Zwart (2014)
Verder lezen
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    3.0 Ton van der Wouden januari 2021
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997 hoofdstuk 29,../../data/archief/ans2/e-ans/29/body.html;
    Interessante links