Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
12.4.3.9 Analogische vorming
De vorming van samenstellingen is niet altijd een kwestie van het combineren van twee woorden volgens een abstract schema. Ze kunnen ook gevormd worden via analogie met een andere samenstelling. Een voorbeeld is de vorming van het woord vadertaal naar analogie van het woord moedertaal. De samenstelling moedertaal is een gevestigde samenstelling, en naar analogie daarvan kan vadertaal gevormd worden om de taal te benoemen die niet van de ouders in het algemeen, maar specifiek die van de vader is. Men kan zich het analogisch proces als volgt voorstellen:
1moeder : vader = moedertaal : ? -taal
waarbij dan op de plaats van het vraagteken het woord vader wordt ingevuld. Analogische vorming vinden we veel in creatief en speels taalgebruik. Hier volgen een aantal voorbeelden:
Tabel 1. Analogisch gevormde substantivische samenstellingen
samenstelling analogisch gevormde samenstelling
boeman boevrouw vrouw die mensen schrik aanjaagt
boterbriefje margarinebriefje samenlevingscontract
doorzonwoning doorzontuintje tuintje van een doorzonwoning
handvaardigheid muisvaardigheid vaardigheid met computermuis
komkommertijd komkommerwolf wolf waarover wordt geschreven in de komkommertijd
nieuwkomer oudkomer iemand die lang geleden als immigrant is gearriveerd
ooggetuige oorgetuige iemand die bij een gebeurtenis iets gehoord heeft
potjes-Latijn potjes-Grieks beperkte kennis van het Grieks
schipbreukeling vakantiebreukeling iemand die op vakantie in problemen komt
De interpretatie van de analogisch gevormde samenstellingen is buiten de concrete context niet altijd even gemakkelijk. Omdat boterbriefje de naam is voor een huwelijkscontract, is margarinebriefje de naam voor een samenlevingscontract, een contract met een lagere status, zoals ook margarine minder status heeft dan boter. Een komkommerwolf is een wolf die door sommigen waargenomen zou zijn, en waarover veel wordt geschreven in de komkommertijd, de tijd in de zomer wanneer er weinig belangrijk krantennieuws is. Een nieuwkomer is een immigrant die recent gearriveerd is, en zo is een oudkomer iemand die al lang geleden naar Nederland is geëmigreerd.
Analogische vorming van meerdere woorden vinden we op basis van de samenstelling tennisarm die gebruikt wordt om een bepaalde fysieke aandoening te benoemen. Naar analogie van dit metonymisch gebruik van het hoofd van de samenstelling arm als ‘aandoening aan de arm’ vinden we ook een aantal andere samenstellingen als benamingen van lichamelijke aandoeningen, zoals muisarm.
2Na de muisarm, de tenniselleboog, kantoorknie en sms-duim zijn er nu steeds meer mensen die kampen met de WhatsApp-vinger.
Gezondheidsnet 27.11.2012
Literatuur
Van Santen (2007).
Verder lezen
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    3.0 Geert Booij juni 2022
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997 hoofdstuk 12,../../data/archief/ans2/e-ans/12/body.html;
    Interessante links